Dịch bệnh mpox ở châu Phi là một ví dụ nữa về cách các bệnh truyền nhiễm lây lan. Nó chủ yếu ảnh hưởng đến các nước nghèo, đang phát triển và có thể đột nhiên gây ra những mối đe dọa toàn cầu bất ngờ. Các bệnh bị xóa sổ khác bao gồm virus West Nile, Zika và Chikungunya.

Mpox được phát hiện vào năm 1958 (ở những con khỉ bị nuôi nhốt, do đó nó có tên ban đầu gây nhầm lẫn là "monkeypox"). Ca bệnh đầu tiên ở người được phát hiện vào năm 1970. Trong nhiều thập kỷ sau đó, nó bị cộng đồng khoa học và y tế công cộng phần lớn bỏ qua và được coi là một bệnh truyền nhiễm không phổ biến ở các vùng nông thôn xa xôi ở Châu Phi nhiệt đới mà không liên quan đến phần còn lại của thế giới.

Cho đến khi một đợt bùng phát mpox lớn tấn công các nước phát triển vào năm 2022, việc tăng kinh phí nghiên cứu đã dẫn đến sự gia tăng các công trình nghiên cứu khoa học. Đã có nhiều nghiên cứu được thực hiện kể từ tháng 4 năm 2022 so với hơn 60 năm trước đó.

Mặc dù các nhà nghiên cứu châu Phi liên tục kêu gọi tăng cường đầu tư toàn cầu vào các công cụ chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa nhiễm trùng cho mpox tuy nhiên đợt bùng phát mpox toàn cầu năm 2022–23 đã tiếp tục xảy ra. WHO hiện đã tuyên bố đợt bùng phát mpox hiện tại ở miền trung châu Phi là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng gây quan ngại quốc tế. Đây là mức cảnh báo cao nhất đối với các sự kiện gây ra rủi ro cho sức khỏe cộng đồng đối với các quốc gia khác và đòi hỏi cả quốc tế phối hợp ứng phó.

Lịch sử gần đây của Mpox là một lời nhắc nhở khác rằng một căn bệnh truyền nhiễm ở góc độ của thế giới không nên được coi là vấn đề của riêng ai khác, vì nó có thể đột nhiên bắt đầu lây lan nhanh và lan xa. Nó cũng cho thấy có sự bất bình đẳng toàn cầu trong việc phân bổ nguồn lực và tiếp cận vắc-xin, cũng như trong chẩn đoán và điều trị. Những thứ này được nhiều quốc gia có nền công nghiệp hóa cung cấp và hỗ trợ để ngăn chặn các đợt bùng phát toàn cầu, nhưng phần lớn không có đủ ở hầu hết các nước châu Phi.

Căn bệnh này đã được đổi tên thành "mpox" nhưng tên của loại vi-rút này, hiện tại, vẫn là "monkeypox" (MPXV). Nó có liên quan chặt chẽ với virus đậu mùa. MPXV được coi là bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người, lưu hành ở một số vùng Trung và Tây Phi. Bệnh chủ yếu lây nhiễm do tiếp xúc gần với động vật có vú hoang dã, đặc biệt là khi tiếp xúc với thịt thú rừng, nhưng không có sự lây truyền kéo dài từ người sang người.

Chỉ một vài trường hợp được phát hiện bên ngoài các khu vực lưu hành bệnh do người nhiễm bệnh là du khách hoặc do nhập khẩu phải động vật có vú nhỏ bị nhiễm bệnh.

Tình hình thay đổi đột ngột vào năm 2022 bởi đã xảy ra một đợt bùng phát toàn cầu lớn, diễn biến nhanh chóng, gây ra hơn 99.000 trường hợp được xác nhận nhiễm bệnh trong phòng thí nghiệm ở 116 quốc gia. Vào lúc đỉnh điểm, vào tháng 8 năm 2022, có hơn 6.000 trường hợp được báo cáo mỗi tuần. Đợt bùng phát này hoàn toàn bất ngờ bởi hầu hết các trường hợp được báo cáo là ở các quốc gia không lưu hành bệnh, chủ yếu là những người đàn ông quan hệ tình dục với những người đàn ông đã bị nhiễm bệnh trong các lần quan hệ tình dục gần đây.

Mặc dù hầu hết các trường hợp lâm sàng không quá nghiêm trọng và số người tử vong chỉ hơn 200, nhưng đợt bùng phát toàn cầu đã được Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố là trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng có tầm quan trọng quốc tế vào ngày 23 tháng 7 năm 2022.

May mắn thay, số ca bệnh đã sớm giảm mạnh do sự kết hợp giữa những thay đổi về hành vi và tiêm chủng cho các nhóm có nguy cơ. Vắc-xin hiện đại và thuốc kháng vi-rút có tác dụng chống lại bệnh mpox đã được cung cấp tại nhiều quốc gia có thu nhập cao bị ảnh hưởng. Những loại thuốc này đã được phát triển và dự trữ tại Hoa Kỳ và châu Âu, chủ yếu là để chuẩn bị cho một cuộc tấn công vũ khí sinh học tiềm tàng bằng cách sử dụng vi-rút đậu mùa.

Đợt bùng phát toàn cầu năm 2022 là do nhánh II của MPXV gây ra, đây là loại vi-rút đặc hữu ở Tây Phi và không độc hại bằng nhánh I MPXV, cho đến nay chỉ được phát hiện ở lưu vực Congo. Trường hợp khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng đầu tiên của bệnh mpox có tầm quan trọng quốc tế đã được tuyên bố kết thúc vào tháng 5 năm 2023. Các ca nhiễm trùng nhánh II MPXV vẫn đang xảy ra trên toàn cầu, nhưng tình hình tồi tệ nhất có vẻ đã qua—cho đến thời điểm hiện tại.

Tuy nhiên, chủng MPXV nhóm I hiện tại (trước đây gọi là chủng Congo Basin) có độc lực mạnh hơn chủng nhóm II (Tây Phi), dẫn đến tỷ lệ tử vong cao hơn. Đợt bùng phát đang diễn ra có tâm chấn ở tỉnh Nam Kivu, miền đông DRC và có khả năng gây ra một đại dịch lớn. Nó có một mô hình dịch tễ học riêng biệt với các chuỗi lây truyền từ người sang người kéo dài, thường qua đường tình dục.

Có thể nó đã làm tăng khả năng lây truyền mà chúng ta vẫn chưa biết đến. Loại vi-rút gây ra nó là chủng Ib mới được xác định. Nó biểu hiện các đột biến, là dấu hiệu đặc trưng của sự lây lan từ người sang người. Số ca bệnh đang tăng nhanh chóng, trong đó nhiều trường hợp nghi ngờ có thể không được xét nghiệm và do đó không được tính là đã được xác nhận bị bệnh. Ngoài ra, nhiều trường hợp đã bị bỏ sót.

Nó chủ yếu ảnh hưởng đến người lớn. Tỷ lệ tử vong cũng cao hơn so với đợt bùng phát toàn cầu năm 2022. Đợt bùng phát này đã dẫn đến các trường hợp mắc bệnh mpox xảy ra ở một số quốc gia lân cận, bao gồm một số quốc gia (như Kenya) chưa từng ghi nhận bệnh mpox trước đó. Thách thức là rất lớn. Miền đông DRC là khu vực gặp phải rất nhiều vấn đề, bao gồm thiên tai, bạo lực và các bệnh truyền nhiễm như bệnh sởi, bệnh tả và bệnh bại liệt. Trong những năm gần đây, đợt bùng phát dịch Ebola lớn thứ hai từng xảy ra ở khu vực rộng lớn hơn và mặc dù đã có vắc-xin và phương pháp điều trị, nhưng vẫn đặt ra những thách thức đáng kể.

Một bài báo gần đây mà chúng tôi là đồng tác giả đăngtrên The Lancet Global Health đã nêu ra những gì cần phải làm để ngăn chặn đợt bùng phát này và ngăn chặn nó biến thành dịch bệnh, thậm chí có thể là đại dịch.

Việc tiếp cận công bằng với các xét nghiệm chẩn đoán, vắc-xin và phương pháp điều trị bằng thuốc kháng vi-rút đòi hỏi cần có sự cam kết chính trị và đầu tư tài chính. Cần có các cuộc điều tra khoa học để tìm hiểu thêm về các bối cảnh phơi nhiễm, đường lây truyền và các biểu hiện lâm sàng và điều quan trọng là phải tìm ra những cách tốt nhất để thực hiện các biện pháp can thiệp này. Các nahf nghiên cứu  đã đề xuất thành lập một Liên đoàn nghiên cứu Mpox đa ngành, đa quốc gia do người Châu Phi lãnh đạo (MpoxReC) tại Châu Phi. Liên đoàn này nên tiến hành nghiên cứu hướng tới việc loại bỏ mpox như một vấn đề sức khỏe cộng đồng. Không còn nghi ngờ gì nữa, một căn bệnh ở một góc nhỏ của thế giới đột nhiên rất có thể trở thành mối đe dọa sức khỏe toàn cầu. Đã đến lúc hệ thống y tế toàn cầu phải thức tỉnh trước thực tế này.

P.T.T (NASATI), theo https://medicalxpress.com/, 9/2024