Các nhà nghiên cứu tại DZNE và Trung tâm Y tế Đại học Göttingen (UMG) đã xác định được các phân tử trong máu biểu hiện sắp bị chứng sa sút trí tuệ. Những phát hiện của họ, công bố trên tạp chí khoa học EMBO Molecular Medicine gần đây, được dựa trên các nghiên cứu trên người và các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm. Các bệnh viện đại học trên khắp nước Đức cũng tham gia vào cuộc điều tra nghiên cứu này. Dấu ấn sinh học được mô tả bởi nhóm nghiên cứu do GS. André Fischer đứng đầu, dựa trên việc đo lường mức độ của microRNA. Tuy nhiên, kỹ thuật chưa phù hợp với thực tế sử dụng, do đó, các nhà khoa học hướng tới việc phát triển một xét nghiệm máu đơn giản để đánh giá nguy cơ sa sút trí tuệ mà có thể áp dụng trong chăm sóc y tế thông thường. Theo dữ liệu nghiên cứu, các microRNA cũng có thể là mục tiêu cho các liệu pháp điều trị chứng sa sút trí tuệ.

“Khi các triệu chứng của bệnh sa sút trí tuệ biểu hiện, lúc đó não đã bị tổn thương lớn. Việc chẩn đoán bệnh thường xảy ra quá muộn dẫn đến việc điều trị bệnh ít có cơ hội thành công. Nếu bệnh sa sút trí tuệ được phát hiện sớm, tác động tích cực đến tiến trình của bệnh sẽ tăng lên”, giáo sư André Fischer, khoa tâm thần và trị liệu tâm lý tại UMG, trưởng nhóm nghiên cứu và là người phát ngôn tại trang DZNE của Göttingen cho biết. “Chúng tôi sẽ cần thực hiệm xét nghiệm xem xét tình trạng trước khi khởi phát sa sút trí tuệ và ước tính một cách đáng tin cậy nguy cơ mắc bệnh sau này. Nói cách khác, các xét nghiệm này sẽ đưa ra các cảnh báo sớm. Chúng tôi tin rằng kết quả nghiên cứu hiện tại của chúng tôi mở đường cho các xét nghiệm như vậy”.

Dấu hiệu phân tử

Dấu ấn sinh học mà Fischer và các đồng nghiệp đã tìm ra dựa trên việc đo các microRNA trong máu. MicroRNA là các phân tử có các đặc tính điều tiết: Chúng ảnh hưởng đến việc sản xuất protein và đây là quá trình quan trọng trong quá trình trao đổi chất của mọi cơ thể sống.

Fischer cho biết: “Có rất nhiều microRNA khác nhau và mỗi microRNA có thể điều tiết toàn bộ mạng lưới protein phụ thuộc lẫn nhau và do đó ảnh hưởng đến các quá trình phức tạp trong cơ thể. Vì vậy, microRNA có tác động rất rộng rãi. Chúng tôi muốn tìm hiểu xem liệu có những microRNA cụ thể nào mà sự hiện diện của chúng trong máu tương quan với nhau, với sức khỏe tinh thần”.

Thông qua các nghiên cứu sâu rộng ở người, chuột và nuôi cấy tế bào, các nhà nghiên cứu cuối cùng đã xác định được ba microRNA có mức độ liên quan đến hoạt động trí óc. Với những phát hiện này, họ đã thực hiện phân tích dữ liệu từ cả những người trẻ tuổi, có nhận thức bình thường và từ những người cao tuổi bị suy giảm nhận thức nhẹ (MCI). Để có dữ liệu từ những người khỏe mạnh, các nhà khoa học Göttingen đã hợp tác với Bệnh viện Đại học Munich. Dữ liệu từ các bệnh nhân MCI lấy từ một nghiên cứu của DZNE đã thực hiện trong nhiều năm và liên quan đến các phòng khám đại học trên khắp nước Đức.

Dấu hiệu của chứng mất trí nhớ

Ở những người khỏe mạnh, mức độ microRNA tương quan với thể lực tinh thần. Nồng độ trong máu càng thấp, các chủ thể trong nghiên cứu thực hiện các bài kiểm tra nhận thức càng tốt. Ngược lại, ở chuột, điểm số này tăng lên ngay cả trước khi loài gặm nhấm bắt đầu có biểu hiện suy giảm tinh thần - bất kể điều này là do tuổi tác hay do chúng phát triển các triệu chứng tương tự như bệnh mất trí nhớ Alzheimer. Các bằng chứng khác đến từ những bệnh nhân mắc MCI: Trong số những người có chỉ số máu tăng cao, khoảng 90% phát triển bệnh Alzheimer trong vòng hai năm. Fischer cho biết: “Chúng tôi thấy mức độ gia tăng trong máu của ba microRNA này là một dấu hiệu của chứng sa sút trí tuệ. Chúng tôi ước tính rằng ở người, dấu ấn sinh học này chỉ ra một sự phát triển bệnh trong khoảng từ hai đến năm năm trong tương lai”.

Các mục tiêu tiềm năng cho liệu pháp điều trị

Trong nghiên cứu trên chuột và nuôi cấy tế bào của họ, các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng ba microRNA được xác định ảnh hưởng đến quá trình viêm trong não và “tính dẻo dai thần kinh”, trong đó bao gồm khả năng các tế bào thần kinh thiết lập kết nối với nhau. Điều này cho thấy rằng ba microRNA không chỉ là tín hiệu cảnh báo.

Fischer nói: “Theo quan điểm của chúng tôi, chúng không chỉ là chất đánh dấu mà còn có tác động tích cực đến các quá trình bệnh lý. Điều này khiến chúng trở thành mục tiêu điều trị tiềm năng. Thật vậy, chúng tôi thấy ở chuột khả năng học tập được cải thiện khi các microRNA này bị ngăn chặn bằng thuốc. Chúng tôi đã quan sát thấy điều này ở những con chuột bị suy giảm trí tuệ do tuổi tác, cũng như ở những con chuột bị tổn thương não tương tự giống như xảy ra trong bệnh Alzheimer”.

Ứng dụng trong chăm sóc định kỳ

Chất đánh dấu mới này vẫn cần có các thử nghiệm thêm; Hơn nữa, quy trình đo lường hiện tại rất phức tạp để có thể sử dụng trong thực tế. “Trong các nghiên cứu sâu hơn, chúng tôi muốn xác nhận dấu ấn sinh học này trên lâm sàng. Ngoài ra, chúng tôi dự định phát triển một quy trình xét nghiệm đơn giản để sàng lọc tại các cơ sở chăm sóc y tế. Mục tiêu của chúng tôi là có một xét nghiệm chi phí thấp, tương tự như xét nghiệm nhanh SARS-CoV-2. Sự khác biệt là sẽ cần một giọt máu để làm xét nghiệm. Xét nghiệm này có thể được áp dụng khi kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ. Những người có kết quả đáng ngờ sau đó có thể trải qua các chẩn đoán phức tạp hơn”, Fischer nói.

P.T.T (NASATI), theo https://medicalxpress.com/news/2021-10-dementia-blood.html, 13/10/2021