Suy giảm nhận thức và mất trí nhớ đã ảnh hưởng đến hơn 55 triệu người trên toàn thế giới. Con số này dự kiến sẽ tăng vọt trong vài thập kỷ tới khi dân số toàn cầu già đi. Có một số yếu tố nguy cơ nhất định dẫn đến suy giảm nhận thức và chứng mất trí nhớ mà chúng ta không thể thay đổi; chẳng hạn như di truyền. Nhưng chúng ta có thể kiểm soát các yếu tố rủi ro khác; với những nghiên cứu cho thấy một số thói quen lối sống có thể thay đổi được, chẳng hạn như hút thuốc, béo phì và thiếu tập thể dục, đều có liên quan đến nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ cao hơn.

Dinh dưỡng đóng vai trò gì trong việc ngăn ngừa suy giảm nhận thức và chứng mất trí nhớ cũng là trọng tâm của nghiên cứu khoa học trong một thời gian dài. Có nhiều nghiên cứu đã xem xét lợi ích của chế độ ăn Địa Trung Hải. Chế độ ăn kiêng này dường như có tác động tích cực đến những số liệu quan trọng của bộ não khỏe mạnh, chẳng hạn như tổng thể tích não, độ dày vỏ não và tính toàn vẹn của chất trắng.

Nghiên cứu gần đây của chúng tôi cho thấy rằng việc tuân theo chế độ ăn kiêng truyền thống của Nhật Bản cũng có thể có lợi cho sức khỏe não bộ và tốt hơn so với chế độ ăn kiêng điển hình của phương Tây. Nhật Bản nổi tiếng về tuổi thọ của người dân. Như tỉnh Okinawa ở miền nam Nhật Bản có số lượng người sống trên trăm tuổi cực kỳ cao. Vì lý do này, Okinawa được công nhận là Vùng xanh, khu vực nơi người dân có tuổi thọ đặc biệt cao. Tuổi thọ của họ thường một phần là do chế độ ăn uống truyền thống.

Chế độ ăn uống điển hình của người Nhật được đặc trưng bởi các loại thực phẩm như gạo, cá, động vật có vỏ và trái cây (đặc biệt là trái cây họ cam quýt). Nhưng điều làm cho chế độ ăn kiêng này trở nên độc đáo là các món ăn truyền thống của Nhật Bản như miso (bột đậu nành lên men), rong biển, dưa chua, trà xanh, đậu nành, mầm đậu nành và nấm (chẳng hạn như nấm hương). Đáng chú ý, chế độ ăn kiêng này còn có đặc điểm là ăn ít thịt đỏ và cà phê. Điều đáng lưu ý là chế độ ăn kiêng truyền thống của Nhật Bản là một thói quen văn hóa chứ không phải là chế độ ăn kiêng được thiết kế để đạt được một mục tiêu cụ thể (chẳng hạn như giảm cân). Đó đơn giản là món mà nhiều người Nhật thường xuyên thưởng thức tại bàn ăn của mình.

Để tiến hành nghiên cứu, nhóm tác giả đã xem xét mẫu gồm 1.636 người Nhật trưởng thành từ 40 đến 89 tuổi. Đầu tiên là xác định chế độ ăn uống điển hình của những người tham gia bằng cách yêu cầu họ ghi lại mọi thứ họ đã ăn và uống trong ba ngày. Và được cung cấp một chiếc máy ảnh dùng một lần để chụp ảnh đĩa thức ăn trước và sau mỗi bữa ăn nhằm tạo ra một bản ghi trực quan về lượng họ đã ăn. Kết hợp bản ghi chế độ ăn uống bằng văn bản với hình ảnh, sau đó tính toán lượng thức ăn trung bình hàng ngày của mỗi người. Điều này đã cho thấy thước đo cơ bản tốt về thói quen ăn uống bình thường của người tham gia.

Dựa trên hồ sơ chế độ ăn, các nhà nghiên cứu thấy 589 người tham gia tuân theo chế độ ăn kiêng truyền thống của Nhật Bản. Hơn 697 người tham gia đã ăn theo chế độ ăn điển hình của phương Tây, đặc trưng là tiêu thụ nhiều carbs tinh chế, thực phẩm giàu chất béo, nước ngọt và rượu. Cuối cùng, có số ít người tham gia (350 người) đã ăn chế độ ăn có lượng thực phẩm thực vật (ngũ cốc, rau và trái cây) và nhiều sản phẩm từ sữa cao hơn mức trung bình. Họ gọi cách ăn này là chế độ ăn rau - trái cây - sữa. Tiếp theo là thu thập thông tin về các yếu tố sức khỏe và lối sống khác, bao gồm liệu người tham gia có khuynh hướng di truyền mắc chứng mất trí nhớ hay không (chẳng hạn như kiểu gen APOE), họ có hút thuốc hay không, mức độ hoạt động thể chất của họ và liệu họ có bất kỳ tình trạng sức khỏe hiện tại nào không (chẳng hạn như đột quỵ) hoặc bệnh tiểu đường). Các tác giả đã làm điều này để điều chỉnh những phân tích của mình nhằm giải thích một số yếu tố, đảm bảo những phát hiện chỉ có thể là do chế độ ăn uống.

Sau đó, họ phân tích tiến trình teo hoặc co rút não (mất tế bào thần kinh) trong khoảng thời gian hai năm. Điều quan trọng là teo não liên quan đến tuổi tác là dấu hiệu phổ biến của sự suy giảm nhận thức và chứng mất trí nhớ. Teo não được đo thông qua chụp MRI. Và nhận thấy những phụ nữ theo chế độ ăn kiêng truyền thống của Nhật Bản ít bị co rút não hơn trong thời gian nghiên cứu kéo dài hai năm so với những phụ nữ theo chế độ ăn kiêng phương Tây. Người ta chưa rõ chế độ ăn rau - trái cây - sữa có tác dụng gì, có lẽ là do số lượng người tham gia theo chế độ ăn kiêng này ít. Điều thú vị là tác dụng này chỉ thấy rõ ở phụ nữ. Không có sự khác biệt về mức độ co rút não ở nam giới theo chế độ ăn kiêng truyền thống của Nhật Bản so với những người theo chế độ ăn kiêng khác.

Có thể có một vài lý do cho kết quả này. Một số dường như đặc trưng cho sự khác biệt sinh học giữa hai giới. Ví dụ, một số chất dinh dưỡng nhất định; chẳng hạn như magiê và estrogen thực vật có trong cá, động vật có vỏ, nấm, ngũ cốc nguyên hạt và các loại đậu, dường như có tác dụng bảo vệ mạnh mẽ hơn đối với não của phụ nữ. Hiệu ứng này cũng có thể được giải thích bởi sự khác biệt trong thói quen sinh hoạt giữa hai giới. Các yếu tố tiêu cực, chẳng hạn như hút thuốc; có thể làm mất tác dụng lợi ích của chế độ ăn uống lành mạnh; được phát hiện phổ biến hơn nhiều ở nam giới. Ngoài ra, những người tham gia là nam giới có nhiều khả năng bỏ chế độ ăn kiêng truyền thống của Nhật Bản; có xu hướng tiêu thụ nhiều mì (một nguồn cung cấp carbs tinh chế) và đồ uống có cồn (sake) hơn phụ nữ. Cả hai yếu tố này đều có thể góp phần làm teo não.

Lợi ích của chế độ ăn kiêng của người Nhật cũng có thể xuất phát từ thực tế là nhiều loại thực phẩm rất giàu vitamin, polyphenol, chất phytochemical và axit béo không bão hòa. Tất cả những thành phần này đều được biết đến với tác dụng chống oxy hóa và chống viêm; về cơ bản là chúng giúp giữ cho não và các tế bào thần kinh của nó hoạt động tốt nhất.

Điều quan trọng là phải tiến hành nghiên cứu sâu hơn; không chỉ để xác nhận những phát hiện của nhóm nghiên cứu mà còn khám phá một số lý do dẫn đến sự khác biệt giữa nam và nữ khi nói đến chế độ ăn uống ưa thích và sức khỏe não bộ. Áp dụng các yếu tố của chế độ ăn uống truyền thống của Nhật Bản và bao gồm các loại thực phẩm như cá, hải sản, đậu nành, miso, rong biển và nấm hương, có thể không chỉ giúp cải thiện chức năng nhận thức mà còn cả sức khỏe tổng thể.

Đ.T.V (NASATI), theo https://medicalxpress.com, 4/2024