Trung Đông từ lâu đã là khu vực có ý nghĩa địa chiến lược hàng đầu đối với Hoa Kỳ, không chỉ vì vị trí quan trọng của nó mà còn vì những nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, đặc biệt là dầu mỏ. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Hoa Kỳ ngày càng can dự sâu rộng vào Trung Đông nhằm theo đuổi các lợi ích chiến lược của mình. Tuy nhiên, cùng với sự biến động của tình hình quốc tế và các yếu tố nội tại trong khu vực, chính sách của Hoa Kỳ tại Trung Đông đã và đang có những thay đổi đáng kể. Các điều chỉnh này phản ánh sự xoay trục trong chiến lược của Hoa Kỳ, khi quốc gia này chuyển hướng sự quan tâm khỏi khu vực vốn đã định hình rõ nét trong nhiều thập kỷ.

Những mục tiêu truyền thống trong chính sách Trung Đông của Hoa Kỳ

Từ thời kỳ Chiến tranh lạnh, Hoa Kỳ đã bắt đầu xây dựng các mục tiêu chiến lược tại Trung Đông nhằm đối đầu với Liên Xô và bảo đảm lợi ích của mình tại khu vực. Trước hết, Hoa Kỳ đã hình thành các liên minh quân sự và tăng cường viện trợ kinh tế cho các quốc gia thân cận nhằm ngăn chặn sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản tại Trung Đông. Học thuyết Eisenhower ra đời với cam kết bảo trợ an ninh cho các đồng minh quan trọng trong khu vực, thể hiện sự quyết tâm của Hoa Kỳ trong việc duy trì ảnh hưởng và kiểm soát khu vực.

Bên cạnh đó, Trung Đông được Hoa Kỳ coi là một trong những khu vực trọng yếu với nguồn dầu mỏ phong phú. Đặc biệt, từ những năm 1970, khi nền kinh tế toàn cầu chuyển dần sang phụ thuộc vào dầu mỏ, Hoa Kỳ đã xác định Trung Đông là nơi có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm nguồn cung năng lượng của mình. "Học thuyết Carter" ra đời vào năm 1980 đã khẳng định rằng bất kỳ nỗ lực nào từ bên ngoài nhằm giành quyền kiểm soát Vịnh Péc-xích sẽ bị coi là mối đe dọa đối với lợi ích quan trọng của Hoa Kỳ.

Ngoài ra, bảo đảm sự tồn tại và an ninh của Israel cũng là một trong những mục tiêu chính của Hoa Kỳ tại Trung Đông. Từ thời kỳ Tổng thống Lyndon Johnson, Hoa Kỳ đã cam kết duy trì lợi thế quân sự chất lượng cho Israel thông qua sự hỗ trợ về kinh tế và quân sự. Hơn nữa, Hoa Kỳ cũng thúc đẩy sự phát triển dân chủ tại Trung Đông, với các chương trình hỗ trợ dân chủ được triển khai từ những năm 1990.

Sự thay đổi trong chính sách Trung Đông của Hoa Kỳ sau Chiến tranh lạnh

Với sự tan rã của Liên Xô và sự sụp đổ của các chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu, Hoa Kỳ đã điều chỉnh chiến lược toàn cầu của mình, trong đó có Trung Đông. Các ưu tiên mới của Hoa Kỳ trong khu vực bao gồm việc ngăn chặn Nga trỗi dậy, đẩy lùi chủ nghĩa khủng bố và bảo vệ lợi ích an ninh của mình sau sự kiện ngày 11-9-2001. Tổng thống George W. Bush đã thúc đẩy Sáng kiến Đại Trung Đông (GMEI) với mục tiêu mở rộng ảnh hưởng của Hoa Kỳ thông qua các cam kết chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội và an ninh. Tuy nhiên, kết quả thực hiện các mục tiêu này không đạt được như mong đợi. Hoa Kỳ đã phải đối mặt với những cuộc chiến tranh kéo dài và tốn kém tại khu vực, trong khi môi trường an ninh tại Trung Đông ngày càng trở nên phức tạp và khó kiểm soát.

Các điều chỉnh trong chính sách Trung Đông của Hoa Kỳ dưới thời các tổng thống gần đây

Từ thời kỳ của Tổng thống Barack Obama, Hoa Kỳ đã bắt đầu chuyển hướng chiến lược toàn cầu của mình sang khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Chiến lược "tái cân bằng" này đã dẫn đến việc giảm bớt cam kết quân sự tại Trung Đông. Tổng thống Obama đã chủ trương rút quân khỏi Afghanistan và Iraq, đồng thời hạn chế can dự quân sự tại Syria và Libya. Chính quyền của Tổng thống Donald Trump và Joe Biden tiếp tục theo đuổi định hướng này, khi Hoa Kỳ không còn can dự trực tiếp vào các cuộc xung đột lớn và thúc đẩy các thỏa thuận hòa bình nhằm giảm thiểu sự hiện diện quân sự tại khu vực.

Một trong những thay đổi quan trọng khác trong chính sách Trung Đông của Hoa Kỳ là sự nhấn mạnh vào quan điểm đa phương trong việc giải quyết các vấn đề của khu vực. Tổng thống Obama đã tuyên bố rằng Hoa Kỳ sẽ không can thiệp vào những vấn đề nội bộ của các quốc gia Trung Đông, mà thay vào đó sẽ hợp tác với các đối tác và tổ chức quốc tế để giải quyết các xung đột. Chính quyền của Tổng thống Trump và Biden cũng khuyến khích sự chia sẻ trách nhiệm từ các đồng minh của Hoa Kỳ nhằm giảm bớt gánh nặng cho quốc gia này.

Liên quan đến vấn đề phổ biến dân chủ, Hoa Kỳ dưới thời các tổng thống Obama, Trump và Biden đã áp dụng chính sách "nước đôi", vừa theo đuổi lý tưởng dân chủ, vừa bảo vệ lợi ích thiết yếu của mình. Tuy nhiên, mục tiêu dân chủ hóa Trung Đông đã không còn được đặt nặng như trước đây, khi Hoa Kỳ nhận thấy rằng việc áp dụng các chính sách dân chủ không thể đồng nhất tại mọi quốc gia trong khu vực.

Xu hướng mới trong chính sách Trung Đông của Hoa Kỳ

Thứ nhất, xu hướng cắt giảm cam kết an ninh và hiện diện quân sự của Hoa Kỳ tại Trung Đông đang diễn ra rõ rệt. Hoa Kỳ đã rút quân khỏi Afghanistan, giảm hiện diện tại Iraq và không tham gia vào các cuộc xung đột mới tại khu vực. Xu hướng này được thúc đẩy bởi sự thừa nhận rằng việc can dự quân sự kéo dài và tốn kém tại Trung Đông không còn mang lại hiệu quả như mong muốn.

Thứ hai, mặc dù mục tiêu dân chủ hóa Trung Đông vẫn được Hoa Kỳ đề ra, nhưng không còn được ưu tiên như trước. Hoa Kỳ đã rút lui khỏi các cuộc xung đột và không còn thúc đẩy mạnh mẽ các chương trình dân chủ hóa tại khu vực này. Thay vào đó, Hoa Kỳ tập trung vào các lợi ích thiết yếu khác như ngăn chặn sự phát triển vũ khí hạt nhân của Iran và duy trì quan hệ đồng minh với Israel.

Thứ ba, Hoa Kỳ ngày càng chú trọng vào việc sử dụng ngoại giao và quan hệ đối tác để duy trì ảnh hưởng của mình tại Trung Đông. Khi lực lượng quân sự của Hoa Kỳ giảm đi, các mối quan hệ ngoại giao và đối tác trở thành công cụ chính để thúc đẩy lợi ích của Hoa Kỳ. Chính quyền Biden đã đề cao chính sách "3D": răn đe, ngoại giao và giảm leo thang. Cách tiếp cận này nhấn mạnh vào việc Hoa Kỳ sẽ sử dụng ngoại giao tích cực hơn để giải quyết các vấn đề tại khu vực, thay vì dựa vào sức mạnh quân sự.

Tóm lại, chính sách Trung Đông của Hoa Kỳ đã trải qua nhiều biến đổi quan trọng từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến nay. Từ những mục tiêu truyền thống như đối đầu với Liên Xô, bảo vệ nguồn dầu mỏ, đến việc thúc đẩy dân chủ, Hoa Kỳ đã dần điều chỉnh chiến lược của mình để phù hợp với bối cảnh quốc tế và khu vực mới. Hiện nay, Hoa Kỳ đang theo đuổi một chính sách tập trung vào việc giảm hiện diện quân sự, tăng cường ngoại giao và hợp tác với các đối tác để bảo vệ lợi ích quốc gia. Những xu hướng này không chỉ phản ánh sự thay đổi trong chiến lược của Hoa Kỳ mà còn cho thấy sự thích nghi của quốc gia này trước những thách thức mới tại Trung Đông. Trong tương lai, có thể dự đoán rằng Hoa Kỳ sẽ tiếp tục điều chỉnh chính sách của mình tại khu vực này để đối phó với những biến động không ngừng của tình hình quốc tế và khu vực.

P.A.T (tổng hợp)