Báo chí và công nghệ luôn có mối quan hệ chặt chẽ, cùng phát triển song hành trong suốt chiều dài lịch sử. Trong thời đại số hiện nay, sự phát triển của công nghệ không chỉ thay đổi cách thức sản xuất và phân phối thông tin mà còn là yếu tố quyết định đến tương lai của ngành báo chí. Báo chí số Việt Nam, như nhiều quốc gia khác, đang đứng trước một bước ngoặt quan trọng, nơi việc nắm bắt và ứng dụng các công nghệ tiên tiến trở thành yếu tố cốt lõi để duy trì sự sống còn và phát triển bền vững. Từ AI, blockchain đến công nghệ thực tế ảo (VR), tất cả đều mang đến những cơ hội và thách thức mới cho báo chí trong kỷ nguyên số.

Cuộc cách mạng công nghệ trong báo chí số

Sự phát triển vũ bão của công nghệ số đang thúc đẩy một cuộc cách mạng lớn trong ngành báo chí. Trong khi trước đây, các phương tiện truyền thông chủ yếu tập trung vào báo in, truyền hình, truyền thanh, thì giờ đây, các nền tảng điện tử và ứng dụng di động chiếm lĩnh thị trường, mang đến cơ hội tiếp cận thông tin nhanh chóng và dễ dàng hơn bao giờ hết. Cùng với xu hướng chuyển dịch mọi hoạt động lên môi trường số, báo chí Việt Nam cũng phải đối mặt với yêu cầu lớn trong việc sáng tạo ra những sản phẩm báo chí không chỉ thông tin, mà còn có tính tương tác và mang tính trải nghiệm cao.

Sự thay đổi trong cách thức sản xuất và tiêu thụ thông tin

Hai yếu tố công nghệ quan trọng đang tác động mạnh mẽ đến báo chí. Đầu tiên là sự ra đời của các nền tảng công nghệ mới như mạng xã hội, OTT (Over-the-Top), ứng dụng di động… Chúng không chỉ thay đổi cách thức phân phối thông tin mà còn khiến các cơ quan báo chí phải tìm kiếm cách thức thể hiện thông tin đa dạng và hấp dẫn hơn trên nhiều nền tảng khác nhau, từ văn bản, hình ảnh, video đến podcast hay live-streaming. Báo chí không chỉ phải nhanh chóng tiếp cận độc giả mà còn cần giữ chân họ qua những sản phẩm đa phương tiện (multimedia) mới mẻ.

Thứ hai, công nghệ cũng giúp hỗ trợ quá trình sản xuất nội dung báo chí, đặc biệt là AI và phân tích dữ liệu. Những công nghệ này không chỉ giúp nhà báo dễ dàng hơn trong việc tìm kiếm thông tin mà còn hỗ trợ trong việc phân tích dữ liệu, gợi ý đề tài, tạo ảnh minh họa hay thậm chí sản xuất nội dung tự động. Đây là một bước tiến lớn, giúp tăng tốc quá trình sản xuất và nâng cao chất lượng sản phẩm báo chí.

Thách thức do công nghệ mang lại

Mặc dù công nghệ mang lại nhiều cơ hội, nhưng cũng đi kèm với những thách thức lớn cho ngành báo chí. Đặc biệt, sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội đang làm giảm dần vai trò của báo chí trong việc dẫn dắt thông tin và định hướng dư luận. Các nền tảng như Facebook, Twitter hay YouTube không chỉ là nơi chia sẻ thông tin mà còn là “sân chơi” lớn cho tin giả, tin thất thiệt và các thông tin thiếu kiểm chứng. Những thông tin này lan truyền nhanh chóng và có sức ảnh hưởng mạnh mẽ, đôi khi còn làm mất đi vai trò kiểm soát của các cơ quan báo chí chuyên nghiệp.

Điều này được minh họa qua cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ gần đây, nơi mà báo chí đưa ra dự đoán hoàn toàn khác so với kết quả thực tế, một phần do tác động mạnh mẽ của mạng xã hội. Nguy cơ AI có thể thay thế một phần vai trò của báo chí trong tương lai, đặc biệt là trong việc tạo ra nội dung tự động mà không cần sự tham gia của các nhà báo chuyên nghiệp. Điều này sẽ gây ra những nguy cơ nếu thông tin được tạo ra theo cảm xúc cá nhân mà không có sự kiểm chứng chặt chẽ.

Một câu hỏi quan trọng được đặt ra là liệu báo chí có thể trở thành các công ty công nghệ trong tương lai không. Nhiều cơ quan báo chí lớn trên thế giới như New York Times, The Washington Post hay Bild (Đức) đều đang đầu tư mạnh vào công nghệ, từ AI, dữ liệu lớn đến blockchain. Tuy nhiên, việc báo chí có trở thành công ty công nghệ hay không phụ thuộc vào chiến lược và tầm nhìn của từng tòa soạn. Nếu mục tiêu của tòa soạn là tăng tốc độ và khối lượng thông tin, công nghệ sẽ đóng vai trò quan trọng. Nhưng nếu tòa soạn muốn duy trì giá trị cốt lõi về chất lượng nội dung, sự chuyên sâu và độc lập thì con người vẫn là yếu tố chủ đạo.

Đầu tư vào công nghệ mà không có chiến lược rõ ràng có thể dẫn đến sự lãng phí lớn. Chính vì vậy, các cơ quan báo chí cần xác định rõ mục tiêu, đối tượng độc giả và sản phẩm mà mình hướng đến để có chiến lược đầu tư công nghệ phù hợp. Ông Vinh cũng khẳng định rằng, báo chí nên cạnh tranh không chỉ bằng tốc độ mà bằng độ chính xác, chiều sâu nội dung và khả năng phân tích chuyên sâu, những thế mạnh mà mạng xã hội khó có thể thay thế.

Hướng ứng dụng công nghệ trong tương lai của báo chí

Tương lai của báo chí không chỉ phụ thuộc vào việc ứng dụng các công nghệ hiện có mà còn vào khả năng sáng tạo và đổi mới của các cơ quan báo chí. Một số công nghệ tiềm năng đang được nhắc đến bao gồm blockchain, giúp bảo vệ bản quyền nội dung; VR, mang đến trải nghiệm tương tác cho độc giả; và AI, hỗ trợ kiểm chứng thông tin và dự đoán phản ứng từ công chúng. Báo chí cần phải tận dụng công nghệ để phục vụ sứ mệnh và giá trị cốt lõi của mình, thay vì chạy đua với công nghệ chỉ để bắt kịp xu hướng.

Tương lai của báo chí số Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào việc chúng ta nắm bắt và ứng dụng các công nghệ mới như thế nào. Để duy trì sự cạnh tranh và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số, các cơ quan báo chí cần chủ động đầu tư vào công nghệ nhưng vẫn phải giữ vững những giá trị cốt lõi của mình, như tính chính xác, sự độc lập và chiều sâu trong nội dung. Công nghệ có thể giúp báo chí phát triển nhưng không thể thay thế được vai trò của con người trong việc tạo ra thông tin có giá trị, đáng tin cậy và có tác động tích cực đến xã hội.

P.A.T (NASATI)