Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một phần không thể tách rời trong sự vận hành của ngành báo chí toàn cầu. Từ việc phát hiện đề tài, sản xuất nội dung, kiểm chứng thông tin đến phân phối tin tức, AI đã và đang len lỏi vào mọi công đoạn của quy trình báo chí. Tuy nhiên, sự xuất hiện của công nghệ này đặt ra câu hỏi lớn: trong bối cảnh AI ngày càng phát triển, nhà báo sẽ đóng vai trò gì? Qua góc nhìn của hai chuyên gia quốc tế Fergus Bell và Tom Trewinnard từ tổ chức Fathm, có thể thấy rằng AI không phải là đối thủ mà là một trợ thủ đắc lực, giúp báo chí vươn xa hơn trong kỷ nguyên số, miễn là các giá trị cốt lõi của nghề báo được duy trì.

AI - Công cụ hỗ trợ đắc lực cho báo chí

Theo các chuyên gia, AI đang đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa quy trình sản xuất tin tức. Fergus Bell nhấn mạnh rằng AI, với các công cụ như ChatGPT, không chỉ hỗ trợ nhà báo mà còn đáp ứng nhu cầu của khán giả, những người ngày càng sử dụng AI để tiếp cận thông tin. Ông cho rằng trong tương lai, AI sẽ trở thành một phần không thể thiếu trong cách tin tức được tiêu thụ, buộc ngành báo chí phải thích nghi để đáp ứng kỳ vọng của độc giả.

Trong khi đó, Tom Trewinnard khẳng định AI giúp tăng hiệu suất làm việc của nhà báo và biên tập viên. Các công việc lặp đi lặp lại, như xử lý dữ liệu hoặc sản xuất nội dung trên nhiều nền tảng, có thể được tự động hóa, giúp nhà báo tập trung vào những nhiệm vụ đòi hỏi sự sáng tạo và phân tích sâu, chẳng hạn như điều tra hoặc viết bài chuyên sâu. Cả hai chuyên gia đều đồng ý rằng AI không thể thay thế nhà báo hay biên tập viên, mà chỉ hỗ trợ họ tạo ra nội dung nhất quán và hiệu quả hơn. Các giá trị cốt lõi của báo chí, như sự chính xác và tính minh bạch, vẫn là yếu tố mà chỉ con người mới có thể đảm bảo.

Thách thức từ tin giả và vai trò “người gác cổng” của báo chí

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, AI cũng đặt ra thách thức lớn khi góp phần lan truyền tin giả và thông tin sai lệch. Tom Trewinnard nhấn mạnh rằng chính sự phát triển của AI càng làm nổi bật tầm quan trọng của nhà báo và biên tập viên trong việc đảm bảo thông tin dựa trên sự thật. Các tòa soạn cần hiểu rõ cách AI bị lợi dụng để tạo ra nội dung sai lệch và xây dựng chiến lược đối phó hiệu quả.

Fergus Bell bổ sung rằng các tổ chức báo chí, đặc biệt ở các nước đang phát triển, cần cẩn trọng khi chia sẻ dữ liệu của mình. Ông cảnh báo rằng các hãng tin lớn ở phương Tây có thể tìm đến dữ liệu từ các quốc gia có nội dung địa phương phong phú để huấn luyện mô hình AI. Do đó, các tòa soạn cần xây dựng chiến lược bảo vệ kho dữ liệu của mình, đồng thời tìm kiếm cơ hội hợp tác một cách có trách nhiệm.

Để duy trì vai trò “người gác cổng” thông tin, việc nâng cao nhận thức về AI trong ngành báo chí là yếu tố then chốt. Fergus Bell cho rằng đây là nhiệm vụ cấp thiết, bởi AI đang định hình cách khán giả tiếp cận thông tin. Nếu ngành báo chí chậm chân trong việc tiếp nhận công nghệ, họ có nguy cơ bỏ lỡ cơ hội và bị tụt hậu trong cuộc đua thông tin. Tom Trewinnard nhấn mạnh rằng hiểu biết về AI là bước đầu tiên để báo chí khai thác tiềm năng của công nghệ, từ đó vừa đối phó với thách thức vừa tận dụng cơ hội mà nó mang lại.

Cơ hội cho các nước đang phát triển và chiến lược ứng dụng AI

Các chuyên gia nhận định rằng các nước đang phát triển như Việt Nam có cơ hội lớn để tích hợp AI một cách linh hoạt và sáng tạo. Fergus Bell khuyến nghị các tòa soạn tạo môi trường cởi mở với đổi mới, khuyến khích thử nghiệm AI trong nhiều khâu của quy trình báo chí. Ông nhấn mạnh rằng việc áp dụng AI không chỉ dành cho những người am hiểu công nghệ, mà cần có sự tham gia của cả phóng viên trẻ và nhà báo kỳ cựu để tận dụng đa dạng góc nhìn.

Tom Trewinnard so sánh rằng, giống như cách Đông Nam Á từng bỏ qua giai đoạn máy tính để bàn để chuyển thẳng sang thiết bị di động, các tòa soạn ở các nước đang phát triển có thể tận dụng AI để tạo ra những bước chuyển mình mạnh mẽ. Điều quan trọng là các tòa soạn phải chủ động đón nhận công nghệ, biến AI thành công cụ hỗ trợ thay vì bị động trước làn sóng thay đổi.

Đối với các tòa soạn có ngân sách hạn chế, Fergus Bell gợi ý nên bắt đầu với các thử nghiệm nhỏ, như sử dụng các công cụ AI phổ biến như ChatGPT hoặc Gemini, để đánh giá hiệu quả trước khi mở rộng. Tom Trewinnard bổ sung rằng các tòa soạn cần đánh giá hiệu quả của AI dựa trên các chỉ số cụ thể, chẳng hạn như khả năng tăng tỷ lệ chuyển đổi bài viết, cải thiện mức độ gắn kết của độc giả, hoặc nâng cao hiệu suất làm việc của nhà báo. Khi có dữ liệu cụ thể, các tòa soạn sẽ có cơ sở để đưa ra quyết định đầu tư bền vững hơn.

Tầm nhìn tương lai: Báo chí và AI hợp lực

Nhìn về 5-10 năm tới, Fergus Bell dự đoán rằng AI sẽ thay đổi đáng kể cách tin tức được trình bày và phân phối, với trọng tâm là cá nhân hóa nội dung theo nhu cầu và sở thích của từng độc giả. Công nghệ này sẽ giúp tối ưu hóa trải nghiệm người dùng, từ gợi ý nội dung đến tự động hóa một số khâu biên tập. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng ngành báo chí cần chủ động tham gia vào sự phát triển của AI để đảm bảo công nghệ phục vụ các giá trị báo chí chính thống, thay vì để các nền tảng công nghệ dẫn dắt.

Cả hai chuyên gia đều khẳng định rằng báo chí và AI không phải là hai thế lực đối lập. Khi được sử dụng một cách có trách nhiệm, AI sẽ trở thành động lực thúc đẩy ngành báo chí phát triển mạnh mẽ hơn, giúp các tòa soạn giữ vững vai trò “người gác cổng” của sự thật trong kỷ nguyên số.

Trí tuệ nhân tạo không phải là mối đe dọa đối với báo chí, mà là một cơ hội để ngành này tái định hình và vươn xa. Với vai trò hỗ trợ đắc lực, AI giúp nhà báo tập trung vào những nhiệm vụ sáng tạo và chuyên sâu, đồng thời đối phó với thách thức từ tin giả. Các nước đang phát triển như Việt Nam có thể tận dụng sự linh hoạt để ứng dụng AI một cách hiệu quả, miễn là các tòa soạn chủ động học hỏi và xây dựng chiến lược rõ ràng. Trong tương lai, sự hợp lực giữa báo chí và AI, dựa trên nền tảng của sự chính xác, minh bạch và đạo đức nghề nghiệp, sẽ là chìa khóa để ngành báo chí tiếp tục khẳng định vai trò không thể thay thế trong xã hội số hóa.

P.A (tổng hợp)