Trong bối cảnh các vấn đề về biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường đang ngày càng trở nên cấp bách, tài chính xanh đã trở thành một công cụ quan trọng để thúc đẩy sự chuyển đổi bền vững và đạt được các mục tiêu giảm phát thải, hướng tới nền kinh tế Net Zero. Tại Việt Nam, tài chính xanh không chỉ đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp nguồn lực cho các dự án bảo vệ môi trường mà còn là động lực thúc đẩy doanh nghiệp phát triển theo hướng bền vững. Tuy nhiên, dù có tiềm năng lớn, việc tiếp cận tín dụng xanh, trái phiếu và cổ phiếu xanh vẫn gặp phải nhiều rào cản. Các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn đang đối mặt với những khó khăn trong việc triển khai các dự án xanh, do thiếu tiêu chuẩn rõ ràng và các cơ chế hỗ trợ. Bài viết này sẽ phân tích những khó khăn trong việc tiếp cận tài chính xanh tại Việt Nam và đề xuất các giải pháp để thúc đẩy thị trường tài chính xanh, giúp các doanh nghiệp đóng góp vào mục tiêu Net Zero.

Tài chính xanh và vai trò của hệ thống ngân hàng và tài chính trong chuyển đổi bền vững

Tài chính xanh bao gồm các công cụ tài chính như tín dụng xanh, trái phiếu xanh, và cổ phiếu xanh, được sử dụng để tài trợ cho các dự án bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng, sử dụng tài nguyên hiệu quả và giảm phát thải khí nhà kính. Các ngân hàng và tổ chức tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn vốn cho các dự án này, đồng thời giúp chuyển hướng nền kinh tế từ mô hình tăng trưởng theo hướng khai thác tài nguyên sang mô hình tăng trưởng bền vững, thân thiện với môi trường.

Tuy nhiên, để hệ thống tài chính hoạt động hiệu quả, cần có các tiêu chuẩn và quy định rõ ràng để đảm bảo rằng các dự án được tài trợ thực sự có tác động tích cực đến môi trường. Việc thiếu bộ tiêu chí xanh quốc gia tại Việt Nam là một trong những yếu tố cản trở sự phát triển của thị trường tài chính xanh. Nếu không có một bộ tiêu chí thống nhất, các tổ chức tài chính sẽ gặp khó khăn trong việc đánh giá và quản lý rủi ro khi cấp tín dụng xanh cho các doanh nghiệp. Điều này làm tăng chi phí giao dịch và kéo dài thời gian phê duyệt các dự án xanh, gây cản trở sự phát triển của các doanh nghiệp và nền kinh tế bền vững.

Khó khăn của doanh nghiệp trong tiếp cận tài chính xanh

Các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) chiếm phần lớn số lượng doanh nghiệp tại Việt Nam, nhưng lại gặp rất nhiều khó khăn trong việc tiếp cận tài chính xanh. Một trong những nguyên nhân chủ yếu là các doanh nghiệp này thường thiếu vốn và nhân lực để xây dựng các dự án phù hợp với các tiêu chí xanh. Nhiều doanh nghiệp cũng gặp khó khăn trong việc chuẩn bị hồ sơ tài chính xanh, đáp ứng các yêu cầu về minh bạch thông tin và báo cáo, điều này khiến họ không đủ khả năng để tiếp cận các nguồn tài chính xanh từ các ngân hàng và tổ chức tài chính.

Ngoài ra, chi phí vốn đối với các khoản vay tín dụng xanh thường cao hơn so với các khoản vay thương mại thông thường. Các tổ chức tài chính yêu cầu mức bảo đảm cao hơn đối với các khoản vay liên quan đến dự án xanh do rủi ro môi trường và xã hội, điều này tạo thêm áp lực tài chính lên các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Giải pháp thúc đẩy tài chính xanh tại Việt Nam

Để vượt qua những rào cản này và thúc đẩy phát triển tài chính xanh, các chuyên gia đã đề xuất một số giải pháp cụ thể:

Ban hành Bộ tiêu chí xanh quốc gia: Điều này là cần thiết để tạo ra một cơ sở thống nhất cho các ngân hàng và tổ chức tài chính trong việc đánh giá và cấp vốn cho các dự án xanh. Bộ tiêu chí này sẽ giúp các tổ chức tài chính giảm thiểu rủi ro và tăng cường tính minh bạch trong việc cấp tín dụng xanh.

Tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp: Chính phủ cần hỗ trợ các doanh nghiệp thông qua các chương trình đào tạo, ưu đãi thuế và quỹ hỗ trợ xanh để giúp các doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận tài chính xanh. Ngoài ra, các cơ chế ưu đãi như giảm lãi suất hoặc cung cấp các quỹ hỗ trợ xanh cũng sẽ giúp doanh nghiệp giảm bớt chi phí khi thực hiện các dự án xanh.

Phát triển thị trường carbon và trái phiếu xanh: Đây là một trong những công cụ tài chính quan trọng để huy động vốn cho các dự án bảo vệ môi trường. Chính phủ và các tổ chức tài chính cần phát triển các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào thị trường carbon và trái phiếu xanh, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh của thị trường trái phiếu xanh thông qua hợp tác với các tổ chức quốc tế.

Trái phiếu và cổ phiếu xanh: Thị trường còn nhiều dư địa nhưng đối mặt với thách thức lớn

Theo số liệu từ Bộ Tài chính, Việt Nam chỉ phát hành được khoảng 1,16 tỷ USD trái phiếu xanh trong giai đoạn 2019–2023, một con số khiêm tốn so với nhu cầu vốn lên tới 20 tỷ USD mỗi năm cho các mục tiêu chuyển đổi xanh. Việc phát triển trái phiếu xanh và cổ phiếu xanh còn gặp phải nhiều thách thức, đặc biệt là chi phí vốn cao. Hơn nữa, các doanh nghiệp chưa thể đáp ứng đủ yêu cầu về minh bạch thông tin và báo cáo tài chính, điều này làm cho việc huy động vốn từ các tổ chức tài chính quốc tế trở nên khó khăn.

Để khắc phục tình trạng này, cần có các cơ chế ưu đãi để khuyến khích các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia vào thị trường trái phiếu và cổ phiếu xanh. Điều này sẽ giúp thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam có cơ hội phát triển mạnh mẽ trong tương lai.

Thị trường carbon: Cần một khung pháp lý hoàn chỉnh hơn

Thị trường tín chỉ carbon là một công cụ quan trọng trong tài chính xanh và được kỳ vọng sẽ giúp Việt Nam thu hút vốn đầu tư từ các doanh nghiệp FDI, đặc biệt là từ các thị trường khó tính như EU và Mỹ. Tuy nhiên, thị trường này vẫn thiếu các quy định đồng bộ và tính thanh khoản thấp. Việc thí điểm thị trường carbon dự kiến sẽ bắt đầu vào năm 2025 và chính thức vận hành vào năm 2028, là bước tiến quan trọng để Việt Nam thực hiện các cam kết giảm phát thải.

Tài chính xanh đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự chuyển đổi sang một nền kinh tế bền vững và đạt được mục tiêu Net Zero vào năm 2050. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa tiềm năng của tài chính xanh, Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý và chuẩn mực, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực tiếp cận nguồn tài chính xanh. Việc tháo gỡ các rào cản và phát triển thị trường trái phiếu, cổ phiếu xanh, cùng với việc xây dựng thị trường carbon sẽ là những bước đi quan trọng trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, hướng tới một tương lai bền vững cho Việt Nam.

P.A.T (tổng hợp)