Kinh tế chia sẻ (KTCS) là một mô hình kinh tế mới, đang phát triển mạnh mẽ trên toàn thế giới và đặc biệt ở Việt Nam. Được thúc đẩy bởi sự phát triển không ngừng của công nghệ, đặc biệt là công nghệ số, KTCS mang đến nhiều cơ hội mới cho các doanh nghiệp, người tiêu dùng, cũng như người lao động. Tuy nhiên, trong khi mô hình này tạo ra những cơ hội việc làm linh hoạt và thu nhập đáng kể, nó cũng không ít thách thức đối với quyền lợi của người lao động. Vì vậy, để KTCS phát triển bền vững, bảo đảm quyền lợi cho người lao động cần phải được đặt lên hàng đầu. Mục tiêu của bài viết này là phân tích thực trạng và đề xuất các giải pháp bảo vệ quyền lợi người lao động trong mô hình KTCS tại Việt Nam.

Sự phát triển của kinh tế chia sẻ

KTCS là một khái niệm được nhắc đến lần đầu tiên sau cuộc đại suy thoái kinh tế toàn cầu (2007-2008), khi sự ứng dụng mạnh mẽ của công nghệ và internet mở ra những cơ hội kinh doanh mới. Thuật ngữ này có thể được gọi dưới nhiều tên khác nhau như kinh tế cộng tác, kinh tế truy cập hay kinh tế dựa trên ứng dụng di động. Đơn giản, KTCS là những giao dịch giữa các bên thông qua nền tảng công nghệ, cho phép chia sẻ tài sản và dịch vụ mà không cần chuyển nhượng quyền sở hữu. Nền tảng công nghệ chính là cầu nối giúp người cung cấp và người tiêu dùng gặp gỡ nhau một cách dễ dàng và nhanh chóng.

Mô hình KTCS đã được ứng dụng thành công ở nhiều quốc gia và trở thành một phần không thể thiếu trong nền kinh tế hiện đại. Ở Việt Nam, các dịch vụ như chia sẻ phương tiện giao thông (Grab, GoViet, Gojek, Bee…), dịch vụ lưu trú (Airbnb, Luxstay…) và các dịch vụ tài chính (cho vay ngang hàng) là những minh chứng rõ nét cho sự phát triển của KTCS. Các mô hình này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí cho người sử dụng mà còn tạo ra thu nhập cho những người cung cấp dịch vụ. Tuy nhiên, một trong những vấn đề lớn mà KTCS gặp phải là làm sao để bảo vệ quyền lợi cho người lao động, những người đóng vai trò là đối tác trong các mô hình này.

Vấn đề quyền lợi người lao động trong KTCS

Trong mô hình KTCS, người lao động chủ yếu là những cá nhân tham gia cung cấp dịch vụ mà không có hợp đồng lao động chính thức, điều này khiến họ không được bảo vệ bởi các quyền lợi lao động cơ bản như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, hay các chế độ phúc lợi khác. Đây là vấn đề đáng lo ngại, bởi vì trong khi người lao động có thể kiếm được thu nhập khá từ những công việc linh hoạt như tài xế công nghệ hay người cho thuê phòng qua Airbnb, họ cũng phải đối mặt với không ít rủi ro và bất ổn.

Thực tế, người lao động trong KTCS không có một hợp đồng lao động rõ ràng, nên họ không được hưởng các quyền lợi theo quy định của pháp luật lao động. Chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc không được áp dụng, vì vậy khi họ gặp phải tai nạn lao động, bệnh tật, hay sự cố trong quá trình làm việc, họ không nhận được bất kỳ sự bảo vệ nào từ các chế độ bảo hiểm xã hội. Điều này dẫn đến một thực trạng là nhiều lao động trong KTCS phải tự gánh chịu rủi ro, thậm chí là các khoản chi phí y tế nếu không may gặp phải sự cố trong công việc.

Bên cạnh đó, những công việc trong KTCS, mặc dù có thể linh hoạt về thời gian và thu nhập, nhưng lại không ổn định. Sự cạnh tranh giữa các người lao động ngày càng gia tăng, làm giảm thu nhập và khó khăn trong việc duy trì công việc lâu dài. Các tài xế công nghệ như Grab hay Be trước đây có thể kiếm được thu nhập khá cao, nhưng hiện nay, thu nhập của họ đã giảm đáng kể do số lượng tài xế ngày càng đông, trong khi chi phí sống ngày càng cao. Điều này tạo ra một môi trường lao động không công bằng và thiếu sự ổn định, đẩy người lao động vào tình trạng khó khăn.

Cần có những giải pháp bảo vệ quyền lợi người lao động

Để mô hình KTCS phát triển bền vững và bảo vệ quyền lợi cho người lao động, Nhà nước và các cơ quan chức năng cần có những giải pháp thích hợp. Trước hết, cần phải nghiên cứu và hoàn thiện các quy định pháp lý liên quan đến KTCS. Mặc dù hiện nay, nhiều luật như Bộ luật Dân sự, Luật Thương mại, Luật Đầu tư… đã có những điều khoản liên quan đến các hoạt động kinh tế này, nhưng vẫn còn thiếu những quy định chi tiết để bảo vệ quyền lợi cho người lao động. Do đó, việc bổ sung các điều khoản trong các bộ luật này để đảm bảo quyền lợi cho người lao động là vô cùng cần thiết.

Ngoài ra, việc phân định rõ các ngành nghề trong mô hình KTCS và xác định chính xác vị trí của người lao động trong từng ngành là rất quan trọng. Mỗi ngành nghề có tính chất lao động khác nhau, vì vậy cần có những quy định đặc thù cho từng nhóm lao động, từ đó đảm bảo quyền lợi cho họ.

Một giải pháp khác là mở rộng phạm vi bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế đối với người lao động trong KTCS. Điều này có thể thực hiện bằng cách xây dựng các chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện phù hợp với đặc thù công việc của người lao động trong KTCS, giúp họ được bảo vệ khi gặp phải sự cố trong công việc.

Tóm lại, KTCS sẻ là một mô hình mang lại nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp, người tiêu dùng và cả người lao động, giúp thúc đẩy sự phát triển kinh tế và tạo ra nhiều công việc linh hoạt. Tuy nhiên, để mô hình này phát triển bền vững, bảo vệ quyền lợi của người lao động là điều cần thiết. Nhà nước cần hoàn thiện hệ thống pháp lý, tạo ra các chính sách bảo vệ người lao động trong KTCS, đảm bảo họ có thể tiếp tục tham gia vào thị trường lao động mà không phải lo lắng về quyền lợi của mình. Đây là một yếu tố quan trọng để thúc đẩy KTCS phát triển lâu dài và bền vững trong tương lai.

P.A.T (tổng hợp)