Chuyển đổi số đã trở thành yếu tố quyết định sự sống còn của doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hóa và công nghệ 4.0. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2025, DNNVV chiếm hơn 90% tổng số doanh nghiệp toàn cầu nhưng chỉ đóng góp khoảng 40% GDP do hạn chế về nguồn lực và công nghệ. Các quốc gia tiên tiến như Liên minh châu Âu (EU), Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc và Singapore đã triển khai các chiến lược hỗ trợ toàn diện, từ tài trợ tài chính đến xây dựng hệ sinh thái, giúp DNNVV vượt qua rào cản và tăng năng suất lên đến 30-50%. Những kinh nghiệm này không chỉ tập trung vào công nghệ mà còn nhấn mạnh vai trò của chính sách, đào tạo và hợp tác khu vực, mang lại bài học quý giá cho các nền kinh tế mới nổi như Việt Nam. Bài viết sẽ phân tích sâu các mô hình hỗ trợ này, dựa trên dữ liệu cập nhật từ các nguồn quốc tế.

Mô hình hỗ trợ toàn diện của Liên minh châu Âu

EU dẫn đầu trong việc xây dựng một hệ sinh thái số thống nhất thông qua Chương trình Digital Europe (2021-2027), với ngân sách 7,5 tỷ euro dành riêng cho chuyển đổi số DNNVV. Chương trình này ưu tiên năm lĩnh vực cốt lõi: siêu máy tính, trí tuệ nhân tạo (AI), an ninh mạng, bán dẫn và kỹ năng số, giúp DNNVV tiếp cận công nghệ cao mà không lo chi phí cao. Điểm nổi bật là mạng lưới hơn 300 Digital Innovation Hubs (DIHs), hoạt động như "cửa hàng một điểm đến" cung cấp dịch vụ tư vấn miễn phí, thử nghiệm công nghệ và kết nối với các tổ chức nghiên cứu. Ví dụ, DIHs hỗ trợ DNNVV trong ngành sản xuất thử nghiệm AI để tối ưu hóa chuỗi cung ứng, giảm chi phí vận hành 20-30%.

Bên cạnh tài trợ, EU hoàn thiện khung pháp lý để giảm rủi ro, như Quy định eIDAS 2.0 (cập nhật 2024) về nhận dạng điện tử và NIS2 về an ninh mạng, tạo niềm tin cho DNNVV triển khai dữ liệu lớn mà không sợ vi phạm. Theo EIT Digital, các sáng kiến này đã giúp hơn 1 triệu DNNVV châu Âu nâng cao năng lực cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh hậu đại dịch. Mô hình EU nhấn mạnh sự phối hợp công-tư, với các quỹ như Horizon Europe tài trợ R&D chung, khuyến khích DNNVV hợp tác với startup lớn.

Chiến lược "Nhà máy Thông minh" Tại Hàn Quốc

Hàn Quốc nổi bật với cách tiếp cận thực tiễn, tập trung vào sản xuất thông minh qua chương trình Smart Factory, nhắm đến 45.000 nhà máy thông minh đến năm 2025. Bộ Doanh nghiệp vừa và Nhỏ (MSS) hỗ trợ 50-80% chi phí xây dựng cho DNNVV, bao gồm tự động hóa và dữ liệu thời gian thực, giúp giảm thời gian sản xuất 25%. Năm 2025, chương trình mở rộng sang ngành thực phẩm nhỏ lẻ, với hỗ trợ tùy chỉnh cho tự động hóa và nền tảng vận hành, tăng năng suất 30% cho hơn 1.000 DNNVV.

Chính phủ kết hợp trợ cấp với ưu đãi thuế R&D lên đến 30% và quỹ bảo lãnh tín dụng, giảm rủi ro đầu tư. Mạng lưới trung tâm tư vấn địa phương cung cấp đào tạo miễn phí, giúp DNNVV chuyển giao công nghệ từ các tập đoàn như Samsung. Theo nghiên cứu của Vương Quốc Thắng, mô hình này không chỉ thúc đẩy xuất khẩu mà còn tạo việc làm chất lượng cao, với hơn 200.000 lao động được đào tạo số đến năm 2025. Hàn Quốc chứng minh rằng hỗ trợ trực tiếp và đo lường kết quả là chìa khóa thành công.

Tầm nhìn "Thành phố Vườn Số" của Nhật Bản

Nhật Bản áp dụng chiến lược giai đoạn hóa, bắt đầu từ hạ tầng ICT và mở rộng đến chia sẻ dữ liệu địa phương qua Cơ quan Kỹ thuật số (Digital Agency) thành lập năm 2021. Tầm nhìn "Digital Garden City Nation" (2022-2030) tập trung vào tích hợp nông thôn-đô thị, hỗ trợ DNNVV qua trợ cấp 660 tỷ yên cho công nghệ số địa phương. Chương trình này giúp DNNVV ở vùng sâu áp dụng AI cho nông nghiệp thông minh, giảm lãng phí 15-20%.

Khung pháp lý như Luật Bảo vệ Dữ liệu Cá nhân (APPI) và hệ thống nhận dạng điện tử My Number tạo môi trường an toàn. Các sáng kiến như Super City Initiative (2024) cung cấp tư vấn và đào tạo, giúp hơn 500 DNNVV chuyển đổi mô hình kinh doanh. Theo JETRO, cách tiếp cận này tránh "bỏ rơi" vùng nông thôn, thúc đẩy tăng trưởng cân bằng.

Kế hoạch tích hợp năm lĩnh vực tại Trung Quốc

Trung Quốc theo đuổi mô hình quy mô lớn qua Kế hoạch Tích hợp Năm Lĩnh vực (Five-Sphere Integrated Plan) trong Kế hoạch 5 Năm Lần 14 (2021-2025), nhấn mạnh chuyển đổi số toàn diện. Chính phủ hỗ trợ DNNVV qua ưu đãi thuế R&D 25% và giảm VAT cho công nghệ cao, giúp hơn 10 triệu DNNVV tiếp cận nền tảng như Alibaba Cloud. Năm 2025, kế hoạch hành động Digital China ưu tiên AI Plus và hạ tầng dữ liệu, tài trợ 100 tỷ nhân dân tệ cho DNNVV sản xuất thông minh.

Mô hình Make-in-China 2025 khuyến khích hệ sinh thái startup, nhưng thách thức là chính sách thay đổi nhanh, đòi hỏi DNNVV linh hoạt. Theo AmCham, cách tiếp cận này đã tăng đóng góp số của DNNVV lên 60% GDP.

Hệ sinh thái Singapore và sáng kiến khu vực ASEAN

Singapore là hình mẫu ASEAN với chương trình SMEs Go Digital, hỗ trợ DNNVV áp dụng giải pháp số theo ngành cụ thể qua Industry Digital Plans (IDPs). Năm 2025, chương trình mở rộng với Productivity Solutions Grant (PSG) trợ cấp 50-70% chi phí IT, giúp hơn 100.000 DNNVV triển khai CRM và AI. SkillsFuture cung cấp đào tạo số miễn phí, trong khi mạng lưới SME Centres và CTO-as-a-Service làm "cầu nối" công nghệ.

Sáng kiến Go Digital ASEAN, hợp tác với Google và Quỹ ASEAN, đã đào tạo hơn 215.000 DNNVV kỹ năng số đến 2025, tập trung thương mại điện tử và giảm khoảng cách số. Theo The Asia Foundation, chương trình này tăng doanh thu DNNVV 20-30% qua kết nối xuyên biên giới.

Các kinh nghiệm từ EU, Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc và Singapore cho thấy thành công nằm ở hệ sinh thái đồng bộ: tài trợ linh hoạt, mạng lưới hỗ trợ, khung pháp lý rõ ràng và đào tạo nhân lực. Những mô hình này không chỉ giúp DNNVV vượt rào cản mà còn thúc đẩy tăng trưởng bền vững, với bài học lớn cho Việt Nam là cần tích hợp chính sách quốc gia với hợp tác khu vực. Việc áp dụng linh hoạt sẽ giúp DNNVV Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, góp phần thực hiện mục tiêu kinh tế số 2030.

Hàm ý chính sách cho việt nam

Chuyển đổi số là yếu tố then chốt trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNVV tại Việt Nam. Để thực hiện hiệu quả chính sách hỗ trợ chuyển đổi số giai đoạn 2026-2030, qua nghiên cứu kinh nghiệm của một số quốc gia, Việt Nam cần tập trung vào 6 nhóm giải pháp chính sau:

Một là, hoàn thiện khung pháp lý và thể chế. Việc ban hành Luật Chuyển đổi số là rất cần thiết để tạo ra một hành lang pháp lý rõ ràng và thống nhất. Luật này sẽ quy định các nguyên tắc, chuẩn mực và cơ chế quản lý nhà nước đối với hoạt động chuyển đổi số, qua đó tạo ra môi trường minh bạch cho doanh nghiệp và nhà đầu tư. Việc mở rộng mô hình sandbox pháp lý cũng cần được chú trọng, cho phép doanh nghiệp thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới trong một môi trường có kiểm soát.

Hai là, hỗ trợ tài chính và tín dụng ưu đãi. Nguồn lực tài chính là rào cản lớn đối với DNNVV trong quá trình chuyển đổi số. Để khắc phục, Việt Nam cần thiết lập Quỹ Hỗ trợ chuyển đổi số với sự tham gia của Ngân hàng Nhà nước, các ngân hàng thương mại và doanh nghiệp lớn.

Bốn là, nâng cao chất lượng nhân lực số. Nguồn nhân lực có kỹ năng số là yếu tố quyết định trong quá trình chuyển đổi số. Nhà nước cần triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng số toàn dân, đặc biệt chú trọng đến DNNVV.

Năm là, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và hệ sinh thái công nghệ số. Việt Nam cần phát triển các trung tâm đổi mới sáng tạo số tại các thành phố lớn. Những trung tâm này sẽ cung cấp dịch vụ tư vấn và chuyển giao công nghệ, cũng như kết nối giữa DNNVV với các tập đoàn lớn và quỹ đầu tư.

Sáu là, nâng cao nhận thức và xây dựng văn hóa số. Việc nâng cao nhận thức về chuyển đổi số trong toàn xã hội là rất quan trọng. Cần duy trì các hoạt động truyền thông về chuyển đổi số như Ngày Chuyển đổi số quốc gia, để khuyến khích cộng đồng doanh nghiệp và người dân tham gia. DNNVV cũng cần xây dựng văn hóa số trong nội bộ, nhấn mạnh tính minh bạch, đổi mới và quản trị dựa trên dữ liệu.

P.A.T (NASTIS)

Tài liệu tham khảo

1. European Commission. (2025). "Digital Europe Programme". https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/activities/digital-programme
2. MSS Korea. (2025). "Smart Factory Support". https://www.mss.go.kr/site/eng/ex/bbs/View.do?cbIdx=244&bcIdx=1056938
3. Digital Agency Japan. (2025). "Vision for a Digital Garden City Nation". https://www.digital.go.jp/en/policies/digital_garden_city_nation
4. China Briefing. (2025). "China's Digital Economy Policy". https://www.china-briefing.com/news/china-two-sessions-2025-policy-legislative-budget/
5. Enterprise Singapore. (2025). "SMEs Go Digital". https://www.imda.gov.sg/how-we-can-help/smes-go-digital
6. The Asia Foundation. (2025). "Go Digital ASEAN". https://asiafoundation.org/program/economic-growth/go-digital-asean/