Trong hành trình phát triển của đất nước, phụ nữ Việt Nam ngày càng khẳng định vị thế quan trọng trong đời sống khoa học. Từ nghiên cứu xã hội – nhân văn đến các lĩnh vực tự nhiên, kỹ thuật và công nghệ, những nhà khoa học nữ đã góp phần tạo nên nền tảng tri thức phục vụ hoạch định chính sách, nâng cao đời sống con người và hướng tới phát triển bền vững. Họ là minh chứng cho trí tuệ, bản lĩnh và khát vọng cống hiến không ngừng, tiêu biểu như Phó Giáo sư -Tiến sĩ Nguyễn Thị Phương Châm và Phó Giáo sư – Tiến sĩ Trần Thị Phương Thảo.

Phụ nữ cần được nhìn nhận công bằng và đánh giá đúng năng lực  

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Thị Phương Châm, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), cho rằng phụ nữ Việt Nam ngày nay đang đối mặt với nhiều áp lực trong hành trình phát triển bản thân và cống hiến cho xã hội. Giữa công việc, gia đình và trách nhiệm cộng đồng, họ cần một môi trường công bằng, thân thiện và tôn trọng, nơi năng lực được ghi nhận và cơ hội được chia sẻ bình đẳng.

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Thị Phương Châm

Với hơn hai thập kỷ gắn bó với ngành văn hóa học, bà là một trong những nhà khoa học tiêu biểu trong nghiên cứu giá trị văn hóa Việt Nam. Bà đã chủ trì và tham gia hàng chục đề tài cấp Bộ, cấp Nhà nước, trong đó nổi bật là các công trình “Xây dựng hệ giá trị văn hóa gắn với gìn giữ, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới” và “Tái cấu trúc văn hóa cư dân vùng biên trong bối cảnh thương mại Việt Nam – Trung Quốc.” Các công trình của bà không chỉ mang giá trị học thuật mà còn cung cấp luận cứ quan trọng cho hoạch định chính sách văn hóa, phát triển nguồn nhân lực và bảo tồn bản sắc dân tộc.

Với vai trò Viện trưởng, bà định hướng nghiên cứu vào các chủ đề thời sự như biến đổi văn hóa, di sản phi vật thể, văn hóa cộng đồng, đồng thời đóng góp ý kiến chuyên môn trong quá trình xây dựng Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) và nhiều diễn đàn chính sách lớn. Bà còn hợp tác với Harvard-Yenching Institute (HYI) trong vai trò học giả mời, đồng biên tập chuỗi ấn phẩm quốc tế về văn hóa Việt Nam, góp phần lan tỏa hình ảnh học thuật Việt Nam ra thế giới.

Bên cạnh đó, bà tích cực đào tạo sau đại học, hướng dẫn nghiên cứu sinh, tổ chức chương trình Văn hóa học tại Học viện Khoa học xã hội, qua đó xây dựng đội ngũ nhân lực nghiên cứu chất lượng cao. Với hơn 10 chuyên khảo và hơn 60 bài báo khoa học, các công trình của bà như “Làng ven đô và sự biến đổi văn hóa,” “Văn hóa cộng đồng Kinh tộc ở Kinh Đảo (Đông Hưng, Trung Quốc),” hay nghiên cứu về “vỉa hè Hà Nội – không gian công cộng đa chiều” được đánh giá cao nhờ kết hợp giữa lý luận hàn lâm và thực tiễn xã hội. Theo bà, phụ nữ không cần được ưu tiên, mà cần được nhìn nhận công bằng và đánh giá đúng năng lực. “Chính sự công bằng giúp phụ nữ tự tin khẳng định bản thân, tiếp nối phẩm chất ‘Anh hùng, Bất khuất, Trung hậu, Đảm đang’ trong thời đại mới,” bà khẳng định.

Khi đam mê trở thành động lực

Phó Giáo sư – Tiến sĩ Trần Thị Phương Thảo, Trưởng phòng Tổng hợp Hữu cơ (Viện Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) là hình ảnh tiêu biểu của nhà khoa học nữ say mê cống hiến. Hơn 20 năm qua, bà miệt mài nghiên cứu các hợp chất thiên nhiên hướng tới ứng dụng trong chăm sóc sức khỏe và phát triển bền vững. Bà đã chủ trì và tham gia nhiều đề tài cấp Nhà nước, công bố hơn 90 bài báo quốc tế và trong nước, tập trung vào khai thác hoạt chất tự nhiên phục vụ điều trị bệnh truyền nhiễm – lĩnh vực có ý nghĩa đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và dịch bệnh toàn cầu. Một trong những hướng nghiên cứu nổi bật của bà là phát triển hoạt chất từ dược liệu Việt Nam hỗ trợ điều trị sốt xuất huyết, góp phần nâng cao năng lực ứng phó y tế cộng đồng.

Phó Giáo sư-Tiến sỹ Trần Thị Phương Thảo

Tốt nghiệp Tiến sĩ tại Đại học Martin-Luther Halle-Wittenberg (CHLB Đức) năm 2006, bà trở về Việt Nam với mong muốn phát triển khoa học trong nước. Trong giai đoạn 2019–2023, bà chủ trì đề tài “Nghiên cứu sàng lọc chất ức chế ClpC1 có tiềm năng kháng lao từ xạ khuẩn phân lập ở Việt Nam,” mở ra hướng tiếp cận mới trong điều trị bệnh lao kháng thuốc – một thách thức y học toàn cầu.

Không chỉ là nhà nghiên cứu xuất sắc, bà còn là đồng tác giả của bốn bằng độc quyền sáng chế, trong đó có hai sáng chế quốc tế. Đặc biệt, sáng chế “Esterelongationsverfahren zum sequenzgesteuerten Aufbau alternierender Peptid-Peptoid-Polymere” được đăng ký tại Đức, đưa ra phương pháp tổng hợp mới các chuỗi polymer có khả năng ứng dụng trong y học hiện đại, nhất là trong điều trị ung thư. Đây là minh chứng cho tầm nhìn hội nhập quốc tế và năng lực sáng tạo của nhà khoa học nữ Việt Nam.

Song song nghiên cứu, bà còn hướng dẫn 5 nghiên cứu sinh, 6 học viên cao học, lan tỏa tinh thần tự học và tư duy phản biện trong nghiên cứu khoa học. Phong cách làm việc nghiêm túc, cởi mở và truyền cảm hứng của bà giúp nhiều sinh viên lựa chọn con đường nghiên cứu khoa học như một sứ mệnh vì cộng đồng.

Dù đạt nhiều thành tựu, Phó Giáo sư Trần Thị Phương Thảo vẫn đối mặt với những thử thách quen thuộc của phụ nữ làm khoa học – cân bằng giữa gia đình và công việc. Những đêm dài trong phòng thí nghiệm, những chuyến công tác xa nhà chỉ được bù đắp bằng sự thấu hiểu và động viên từ người thân. “Tôi học được từ cha mẹ mình tinh thần kiên trì, trách nhiệm và tình yêu tri thức – những giá trị giúp tôi bền bỉ theo đuổi con đường nghiên cứu,” bà chia sẻ.

Hiện nay, nhóm của bà đang tập trung nghiên cứu hợp chất tự nhiên kháng virus Dengue – nguyên nhân gây sốt xuất huyết, hướng tới phát triển thuốc điều trị đặc hiệu. Những công trình này không chỉ có giá trị khoa học mà còn mang đậm tinh thần nhân văn, thể hiện trách nhiệm của giới khoa học Việt Nam đối với sức khỏe cộng đồng.

Lan tỏa giá trị phụ nữ Việt trong khoa học

Những tấm gương như Nguyễn Thị Phương Châm và Trần Thị Phương Thảo chỉ là hai trong hàng nghìn phụ nữ Việt Nam đang ngày đêm cống hiến trong các phòng thí nghiệm, viện nghiên cứu, giảng đường và cộng đồng. Họ không chỉ góp phần nâng cao vị thế khoa học Việt Nam mà còn chứng minh rằng, trong bất kỳ lĩnh vực nào, phụ nữ hoàn toàn có thể là người kiến tạo tri thức và dẫn dắt sự đổi mới.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và chuyển đổi số mạnh mẽ, sự tham gia của phụ nữ vào khoa học không chỉ mang lại những phát minh mới mà còn tạo nên cách tiếp cận nhân văn, cân bằng và bền vững cho tương lai. Những nỗ lực thầm lặng của họ đang góp phần đưa khoa học Việt Nam phát triển theo hướng ứng dụng, đổi mới và hội nhập, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của phụ nữ trong hành trình xây dựng một Việt Nam tri thức, sáng tạo và bền vững.

P.T (tổng hợp)