Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU) được chính thức thành lập vào ngày 29-5-2014, là một bước tiến quan trọng trong việc thúc đẩy hợp tác kinh tế sâu rộng giữa các quốc gia thành viên, bao gồm Nga, Belarus, Kazakhstan, Armenia và Kyrgyzstan. Mục tiêu hàng đầu của EAEU là xây dựng một chính sách thống nhất về thương mại, kinh tế, tài chính và thuế quan nhằm tối đa hóa hiệu quả hội nhập kinh tế khu vực. Với diện tích tự nhiên khoảng 20 triệu km² và dân số hơn 175 triệu người, EAEU được kỳ vọng sẽ trở thành một trong những khối kinh tế mạnh mẽ, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững trong khu vực.

Tổng thống Nga Vladimir Putin (giữa) phát biểu tại cuộc họp của Hội đồng Kinh tế Á - Âu tối cao ở Moskva, ngày 8-5-2024_Ảnh: AFP/TTXVN

Cuộc xung đột Nga - Ukraine bùng phát vào cuối tháng 2-2022 đã tạo ra những biến động lớn trong cấu trúc hội nhập của EAEU. Trong bối cảnh này, hai xu hướng hội nhập đối lập đã xuất hiện trong nội bộ EAEU: xu hướng hướng tâm, tập trung xung quanh ảnh hưởng của Nga, và xu hướng ly tâm, tách rời khỏi ảnh hưởng của Nga.

Xu hướng hướng tâm xung quanh ảnh hưởng của Nga

Ngay từ khi thành lập, EAEU đã đặt ưu tiên hàng đầu vào việc xây dựng một chính sách hội nhập thống nhất, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại, tài chính và thuế quan. Cuộc xung đột Nga - Ukraine dù gây ra nhiều khó khăn nhưng đồng thời cũng làm nổi bật vai trò trung tâm của Nga trong liên minh này.

Lộ trình phát triển kinh tế trong EAEU: Trong khuôn khổ EAEU, hơn 180 dự án với tổng vốn đầu tư hơn 300 tỷ USD đã được triển khai. Bên cạnh đó, một chương trình phát triển ngành nông nghiệp trị giá 16 tỷ USD cũng đã được đề xuất, tập trung vào hơn 170 dự án. Các thành viên EAEU tiếp tục duy trì sự hợp tác chặt chẽ, đảm bảo mục tiêu phát triển kinh tế khu vực.

Vai trò trung tâm của Nga: Phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh EAEU mở rộng tại Moscow vào ngày 25-5-2023, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nhấn mạnh EAEU đang trở thành một trong những trung tâm kinh tế độc lập của thế giới đa cực. Ông khẳng định sự hợp tác giữa các nước EAEU dựa trên nguyên tắc tôn trọng luật pháp quốc tế, bình đẳng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, mang lại lợi ích chung cho tất cả các bên.

Tăng cường xuất khẩu và nhập khẩu trong nội bộ EAEU: Sự rút lui của các doanh nghiệp phương Tây và việc Nga tiếp tục cải tổ nền kinh tế đã tạo cơ hội cho các quốc gia thành viên EAEU tăng cường xuất khẩu dịch vụ, thực phẩm và sản phẩm kỹ thuật vào Nga. Nga cũng đẩy mạnh nhập khẩu hàng hóa từ các nước láng giềng để thay thế nguồn cung từ phương Tây, tạo điều kiện thuận lợi cho các thành viên EAEU tiếp cận thị trường Nga.

Mở rộng liên kết với các tổ chức khu vực và quốc tế: EAEU không chỉ tập trung vào hợp tác nội khối mà còn hướng tới mở rộng liên kết với các tổ chức đa phương khác như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) và Nhóm BRICS. Sự phối hợp này góp phần ổn định tình hình kinh tế toàn cầu và thúc đẩy quá trình hội nhập quốc tế của các thành viên EAEU.

Ảnh hưởng của các biện pháp trừng phạt từ phương Tây: Mặc dù Nga phải đối mặt với hơn 17.000 lệnh trừng phạt từ phương Tây sau khi cuộc xung đột với Ukraine nổ ra, nhưng nền kinh tế Nga đã nhanh chóng ổn định trở lại nhờ chính sách mở rộng quan hệ với châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ. Điều này củng cố lòng tin của các quốc gia thành viên EAEU vào Nga và thúc đẩy xu hướng hướng tâm.

Xu hướng ly tâm khỏi ảnh hưởng của Nga

Bên cạnh những yếu tố thúc đẩy xu hướng hướng tâm, cuộc xung đột Nga - Ukraine cũng làm xuất hiện xu hướng ly tâm khỏi ảnh hưởng của Nga trong nội bộ EAEU, với những nguyên nhân sau:

Chiến lược an ninh quốc gia mới của Mỹ và NATO: Chiến lược an ninh quốc gia mới của Mỹ năm 2022 và chiến lược của NATO đến năm 2030 đã xác định Nga là đối thủ chiến lược, là "mối đe dọa trước mắt" đối với an ninh châu Âu. Các biện pháp trừng phạt kinh tế và hỗ trợ quân sự của phương Tây đối với Ukraine nhằm suy yếu Nga cũng đã gây ra sự lo ngại trong các thành viên EAEU về sự ổn định và sức mạnh của Nga, từ đó tạo ra xu hướng ly tâm.

Xung đột giữa Armenia và Azerbaijan: Cuộc xung đột tại vùng Nagorno-Karabakh giữa Armenia và Azerbaijan bùng phát vào tháng 9-2023 đã làm dấy lên lo ngại về sự bảo đảm an ninh của Nga đối với Armenia - một thành viên EAEU. Nếu Nga không thể duy trì hòa bình tại khu vực này, xu hướng ly tâm của Armenia có thể sẽ ngày càng gia tăng.

Tác động đối với Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EAEU

Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và EAEU (VN-EAEU FTA) được ký kết vào năm 2016, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và các quốc gia thành viên EAEU. Đây là hiệp định thương mại tự do đầu tiên mà EAEU ký kết với một quốc gia ngoài khu vực, mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc thâm nhập vào thị trường EAEU và ngược lại.

Tăng trưởng thương mại song phương: Từ năm 2017 đến năm 2021, kim ngạch thương mại giữa Việt Nam và EAEU đã tăng trưởng ổn định, với mức tăng 32,2%, từ 5,9 tỷ USD lên 7,8 tỷ USD. Điều này cho thấy sự hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và EAEU đang phát triển mạnh mẽ, bất chấp những biến động trong khu vực.

Lợi ích đối với Việt Nam: Hiệp định VN-EAEU FTA đã giúp Việt Nam gia tăng xuất khẩu hàng hóa sang thị trường EAEU, đặc biệt là các mặt hàng nông sản, dệt may và giày dép. Đồng thời, Việt Nam cũng nhận được sự quan tâm đặc biệt từ các doanh nghiệp EAEU trong việc đầu tư vào các lĩnh vực như năng lượng, công nghệ và nông nghiệp.

Thách thức và cơ hội trong bối cảnh mới: Mặc dù cuộc xung đột Nga - Ukraine đã tạo ra nhiều thách thức cho EAEU, nhưng VN-EAEU FTA vẫn tiếp tục là một nền tảng quan trọng để Việt Nam và các quốc gia EAEU khai thác tiềm năng hợp tác kinh tế. Trong bối cảnh EAEU đang tìm kiếm các đối tác mới để giảm bớt sự phụ thuộc vào phương Tây, Việt Nam có thể tận dụng cơ hội này để mở rộng thị trường xuất khẩu và thu hút đầu tư từ các quốc gia EAEU.

Hội nhập trong khuôn khổ EAEU từ sau cuộc xung đột Nga - Ukraine đã chứng kiến sự phát triển của cả xu hướng hướng tâm và ly tâm trong nội bộ khối. Trong bối cảnh này, VN-EAEU FTA vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và EAEU. Để khai thác hiệu quả FTA này, Việt Nam cần tiếp tục theo dõi sát sao tình hình khu vực và thế giới, đồng thời linh hoạt trong chiến lược kinh tế đối ngoại, nhằm tận dụng tối đa các cơ hội và đối phó kịp thời với những thách thức đang và sẽ phát sinh trong thời gian tới.

P.A.T (tổng hợp)