Ngày 28/12/2023, tại Hà Nội, Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức Hội nghị tổng kết công tác năm 2023 và triển khai nhiệm vụ năm 2024. Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang đã tới dự và phát biểu chỉ đạo Hội nghị.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt phát biểu tại Hội nghị

Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt cho biết, trong năm 2023, mặc dù phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, nhưng với sự chung tay ủng hộ và chia sẻ, hợp tác của các bộ, ngành, địa phương, đặc biệt là sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao, sự quan tâm sâu sắc của các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước, Quốc hội và Chính phủ, ngành KH&CN đã nỗ lực hoàn thành kế hoạch công tác năm 2023 với nhiều kết quả tích cực. Tuy nhiên, cũng như cuộc sống, KH&CN vận động không ngừng, đòi hỏi các cơ chế, chính sách quản lý KH&CN luôn cần được rà soát để điều chỉnh kịp thời mới theo kịp và đáp ứng được, hỗ trợ được hoạt động KH&CN một cách hiệu quả. Do đó, bên cạnh những kết quả đã đạt được, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng nhận thấy vẫn còn các vướng mắc, bất cập trong quản lý KH&CN vì nhiều lý do khách quan và chủ quan chưa tháo gỡ được và cần sớm có giải pháp trong thời gian tới.

Theo Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt, bối cảnh mới với các diễn biến phức tạp, khó đoán định của thế giới hiện đại và sự thay đổi chưa từng có tiền lệ trước tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi chúng ta phải luôn chủ động, sáng tạo và linh hoạt thích ứng để ứng phó kịp thời. Để khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (KHCN&ĐMST) thực sự trở thành đột phá chiến lược và động lực chính cho phát triển kinh tế-xã hội, đưa nước ta nhanh chóng trở thành một nước có nền công nghiệp hiện đại vào năm 2030, nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045 như Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã chỉ rõ, trong năm 2024 và những năm tiếp theo, chúng ta cần tiếp tục kiên trì đổi mới tư duy, thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp lớn về phát triển KHCN&ĐMST; đổi mới cơ chế quản lý KH&CN; nâng cao tiềm lực và trình độ KH&CN; thúc đẩy phát triển hệ sinh thái ĐMST và khởi nghiệp ĐMST; tăng cường hợp tác và hội nhập quốc tế về KHCN&ĐMST. Để làm được điều đó, bên cạnh sự ủng hộ, chung tay của các cấp, các ngành và toàn xã hội, cần sự quyết tâm và nỗ lực lớn hơn nữa của lực lượng KH&CN cả nước. Với vai trò đầu mối quản lý hoạt động KHCN&ĐMST, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ tham mưu với Chính phủ tạo môi trường và điều kiện tốt hơn nữa cho hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và ĐMST, từ đó, động viên đội ngũ cán bộ KH&CN kiên trì theo đuổi giấc mơ lớn và niềm đam mê khoa học, vượt lên các khó khăn, thách thức để tạo ra nhiều thành quả KH&CN thiết thực, mang lại lợi ích cho đất nước, người dân và xã hội, đóng góp cho kho tàng tri thức của nhân loại.

Quang cảnh Hội nghị

Theo báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ, năm 2023, trong công tác xây dựng chính sách, pháp luật, Bộ Khoa học và Công nghệ đã trình Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 36 ngày 30/01/2023 về phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học phục vụ phát triển đất nước trong tình hình mới; trình Ban Bí thư dự thảo Chỉ thị về công tác tiêu chuẩn đo lường chất lượng quốc gia đến năm 2030 và những năm tiếp theo; phối hợp với Ban Tuyên giáo Trung ương tổng kết, trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng ban hành Nghị quyết số 45 ngày 23/11/2023 về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới.

Nhìn lại năm 2023

Năm 2023, Bộ Khoa học và Công nghệ đã tập trung xây dựng Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật, trình Quốc hội xem xét, có ý kiến tại kỳ họp thứ 7 Quốc hội khóa XV; rà soát, lập hồ sơ đề nghị sửa đổi, bổ sung 3 luật chuyên ngành, là: Luật Khoa học và Công nghệ; Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hoá; Luật Năng lượng nguyên tử; đã trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ 32 đề án/văn bản. Bộ trưởng các bộ đã ban hành 49 thông tư; lãnh đạo các tỉnh/thành phố đã ban hành 384 văn bản về KHCN&ĐMST.

Triển khai thi hành Luật sửa đổi, bổ sung Luật Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ đã trình Chính phủ ban hành Nghị định số 65 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Sở hữu trí tuệ; đã ban hành Thông tư 23 hướng dẫn quy định chi tiết một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ và biện pháp thi hành Nghị định số 65. Tính đến nay, có 132 chỉ dẫn địa lý được bảo hộ tại Việt Nam, góp phần thay đổi giá trị và tác động của các ngành hàng.

Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với UBND TP. Hồ Chí Minh tham mưu Chính phủ trình Quốc hội ban hành chính sách đặc thù về KHCN&ĐMST cho TP. Hồ Chí Minh trong Nghị quyết số 98 năm 2023 của Quốc hội; triển khai các Nghị quyết của Bộ Chính trị và Nghị quyết của Chính phủ về phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng an ninh của 6 vùng chiến lược.

Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đã ban hành các Thông tư sửa đổi các quy định về quản lý nhiệm vụ KH&CN theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân tham gia thực hiện nhiệm vụ; đề xuất với các cơ quan có thẩm quyền xem xét, sửa đổi các quy định về tài chính, đấu thầu, tài sản hình thành từ nhiệm vụ KH&CN, về sử dụng quỹ phát triển KH&CN của doanh nghiệp để thúc đẩy nguồn đầu tư từ xã hội cho KHCN&ĐMST.

Bên cạnh việc hoàn thiện hành lang pháp lý về KHCN&ĐMST, ngành KH&CN đã đẩy mạnh triển khai các hoạt động quản lý nhà nước về KHCN&ĐMST phục vụ phát triển kinh tế-xã hội.

Chỉ số đổi mới sáng tạo (GII) của Việt Nam liên tục được cải thiện trong 13 năm qua cho thấy hiệu quả trong việc chuyển các nguồn lực đầu vào thành kết quả đầu ra ĐMST. Năm 2023, Việt Nam xếp thứ 46/132 quốc gia/nền kinh tế, tăng 2 bậc so với năm 2022, duy trì vị trí thứ 2 trong nhóm 36 nền kinh tế thu nhập trung bình thấp; là một trong 7 quốc gia thu nhập trung bình đạt được nhiều tiến bộ nhất về ĐMST trong thập kỷ qua.

Bộ Khoa học và Công nghệ đã xây dựng Bộ Chỉ số Đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII) và chính thức triển khai trên toàn quốc từ năm 2023. Đây là công cụ đo lường năng lực và kết quả ĐMST của từng địa phương trên cả nước, góp phần cải thiện chỉ số ĐMST quốc gia.

Chiến lược phát triển KHCN&ĐMST đến năm 2030 đã được cụ thể hoá bằng 44 chương trình KH&CN cấp quốc gia giai đoạn đến năm 2025 và đến năm 2030, cân đối cho cả ba lĩnh vực khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và nhân văn, khoa học kỹ thuật và công nghệ.

Các nghiên cứu về khoa học xã hội và nhân văn đã cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách của Nhà nước, xây dựng các Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng… Các nghiên cứu trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, tập trung vào nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu cơ bản định hướng ứng dụng trong các lĩnh vực Việt Nam có thế mạnh nhằm đạt trình độ tiên tiến của khu vực và thế giới. Theo thống kê của Scimago, năm 2022 các lĩnh vực khoa học tự nhiên của Việt Nam đều tăng vị trí đáng kể trên bảng xếp hạng các khoa học trên thế giới và khu vực so với năm 2016. Trong nông nghiệp, KH&CN đã góp phần thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa nông sản đạt trên 53 tỷ USD/năm, thặng dư thương mại ngành đạt hơn 11 tỷ USD, mức cao nhất trong những năm gần đây và chiếm trên 42,5% xuất siêu cả nước, trong đó có 6 sản phẩm nông nghiệp có giá trị xuất khẩu trên 3 tỷ USD. Trong công nghiệp, giao thông, xây dựng, đã nghiên cứu, chế tạo thành công nhiều sản phẩm công nghiệp với tỉ lệ nội địa hóa cao, giá trị kinh tế lớn, từng bước tiếp thu, làm chủ các công nghệ cao của Cách mạng công nghiệp 4.0. Đặc biệt, các kỹ sư Việt Nam đã hoàn toàn làm chủ các khâu từ thiết kế đến thi công các công trình phức tạp như cầu Mỹ Thuận 2 và nhiều công trình hạ tầng quy mô lớn khác, tiết kiệm lượng lớn kinh phí cho ngân sách nhà nước. Trong lĩnh vực khoa học y-dược, ghép tạng tiếp tục được ghi nhận là điểm sáng từ việc đầu tư, nghiên cứu và ứng dụng công nghệ; đã thực hiện thành công ca ghép đa tạng gồm tim và thận từ người hiến đa tạng chết não; phối hợp ghép tạng xuyên Việt; nghiên cứu thành công quy trình sử dụng tế bào gốc tạo máu tự thân trong điều trị bệnh nhân nhược cơ và lupus ban đỏ hệ thống... là những thành tựu đáng ghi nhận của các nhà khoa học. Trong lĩnh vực quốc phòng - an ninh, các kết quả nghiên cứu góp phần quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả khai thác, làm chủ vũ khí, trang bị kỹ thuật mới; tạo ra một số sản phẩm KH&CN có giá trị, đáp ứng yêu cầu tác chiến mới…

Trong lĩnh vực công nghệ cao, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với các bộ, ngành giải quyết các vấn đề quan trọng cho việc tiếp cận công nghệ sản xuất chip bán dẫn. Tỉ trọng giá trị xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao đạt gần 50% tổng giá trị hàng hoá xuất khẩu. Đồng thời, triển khai hiệu quả các nhiệm vụ KH&CN về phát triển các công nghệ chủ chốt của công nghiệp 4.0, Việt Nam có lợi thế như trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn, internet kết nối vạn vật, robot tiên tiến, in 3D, công nghệ thực tế ảo...

Thị trường KH&CN tiếp tục được quan tâm xúc tiến cùng hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, các chợ công nghệ, sàn giao dịch, ngày hội khởi nghiệp sáng tạo, chương trình kết nối công nghệ và đổi mới sáng tạo quy mô quốc gia, vùng, địa phương và quốc tế...

Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia ngày càng phát triển về quy mô và hình thức hoạt động, được đánh giá là một trong những hệ sinh thái năng động nhất châu Á và đứng thứ 58 thế giới. TP. Hà Nội lần đầu tiên lọt vào top 200 thành phố khởi nghiệp sáng tạo toàn cầu. Đầu tư cho khởi nghiệp, ĐMST giữ được mức phát triển tốt so với các nước khu vực ASEAN (với 56 dự án, tổng vốn đầu tư gần 500 triệu USD trong 6 tháng đầu năm 2023).

Hệ thống tiêu chuẩn quốc gia và quy chuẩn kỹ thuật quốc gia thường xuyên được rà soát, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn và mức độ hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế. Đến nay, đã công bố gần 14.000 TCVN và gần 800 QCVN, tỉ lệ hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn khu vực đạt trên 60%), thúc đẩy thuận lợi hóa thương mại, hội nhập quốc tế, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hóa, tiếp cận thị trường xuất khẩu lớn và ngăn chặn các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ kém chất lượng.

Bộ Khoa học và Công nghệ đang xây dựng đề án thành lập Trung tâm chứng nhận HALAL ở Việt Nam. Triển khai áp dụng thí điểm hệ thống quản lý chất lượng và hoạt động của chính quyền địa phương (TCVN ISO 18091:2020) tại TP. Hải Phòng.

Hoạt động KHCN&ĐMST tại các địa phương ngày càng được quan tâm và đẩy mạnh, thể hiện qua số kinh phí được bố trí luôn cao hơn số cân đối từ ngân sách Trung ương. Hoạt động ứng dụng chuyển giao công nghệ, phát triển các sản phẩm chủ lực địa phương đã làm gia tăng giá trị sản phẩm, đóng góp lớn cho tăng trưởng kinh tế - xã hội.

Nhìn lại năm 2023, có thể thấy những kết quả đạt được trong hoạt động KHCN&ĐMST thực sự là kết quả của sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước; sự nỗ lực, chung sức đồng lòng của cộng đồng các nhà quản lý và các nhà khoa học, cũng như sự phối hợp chặt chẽ của các bộ, ngành, địa phương. Đây sẽ là tiền đề quan trọng để bước sang năm 2024, ngành KH&CN tiếp tục tạo thêm nhiều kết quả mới.

Bên cạnh kết quả đạt được, ngành KH&CN vẫn còn những tồn tại, hạn chế tác động đến sự phát triển KHCN&ĐMST như: Hệ thống pháp luật về KHCN&ĐMST chưa đồng bộ với pháp luật về tài chính, ngân sách, đầu tư, đấu thầu, quản lý tài sản công…; chưa phù hợp với đặc thù của hoạt động KHCN&ĐMST và thông lệ quốc tế. Quy định về đầu tư và cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN còn nhiều vướng mắc trong đấu thầu; thanh quyết toán; khuyến khích doanh nghiệp trích lập Quỹ phát triển KH&CN để khơi thông nguồn lực tài chính ngoài nhà nước cho hoạt động KH&CN. Ngoài ra, việc thực hiện cơ chế tự chủ của các tổ chức KH&CN công lập theo quy định tại Nghị định 60 năm 2021 đang gặp nhiều bất cập, chưa phù hợp với đặc thù của hoạt động KH&CN, chưa tạo điều kiện cho các tổ chức KH&CN được tự chủ toàn diện...

8 nhiệm vụ trọng tâm của ngành Khoa học năm 2024

Bộ Khoa học và Công nghệ đặt ra nhiều giải pháp trọng tâm năm 2024 trong đó thúc đẩy thị trường khoa học công nghệ, xác định những công nghệ trọng điểm, công nghệ lõi cần ưu tiên… Đây là năm "tăng tốc, bứt phá" thực hiện các mục tiêu của Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021 - 2025. Theo đó có 8 nhiệm vụ trọng tâm:

Thứ nhất, triển khai hiệu quả Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về lĩnh vực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, phát huy vai trò của đội ngũ trí thức, phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học.

Thứ hai, xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật thúc đẩy phát triển KHCN&ĐMST, trong đó tập trung sửa đổi quy định về đầu tư, cơ chế tài chính và xử lý tài sản đối với các hoạt động khoa học công nghệ.

Thứ ba, triển khai Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030. Triển khai các Chương trình, nhiệm vụ khoa học cấp quốc gia trung hạn đến năm 2025 và dài hạn đến năm 2030. Xác định rõ những công nghệ trọng điểm, công nghệ lõi, công nghệ cao cần ưu tiên phát triển dựa trên thế mạnh, thực tiễn của Việt Nam; đổi mới cách xác định và triển khai các nhiệm vụ phục vụ, sản phẩm quốc gia, sản phẩm trọng điểm, sản phẩm chủ lực của địa phương.

Thứ tư, Bộ Khoa học và Công nghệ tập trung hoàn thiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học công nghệ.

Thứ năm, phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia; thị trường khoa học và công nghệ; đẩy mạnh hoạt động chuyển giao công nghệ; thẩm định công nghệ dự án đầu tư.

Thứ sáu, tập trung các giải pháp hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp nâng cao năng lực hấp thụ công nghệ và đẩy mạnh đổi mới công nghệ, nâng cao năng suất lao động. Đồng thời có các giải pháp đẩy mạnh hoạt động chuyển giao công nghệ; thẩm định công nghệ dự án đầu tư; kiểm soát dự án đầu tư sử dụng công nghệ hạn chế chuyển giao; xác định dự án đầu tư sử dụng công nghệ lạc hậu, tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, thâm dụng tài nguyên khi hết thời hạn hoạt động.

Thứ bảy, đẩy mạnh các hoạt động về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng hỗ trợ nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hóa; bảo hộ, thực thi quyền sở hữu công nghiệp, khai thác tài sản trí tuệ, ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình.

Thứ tám, đẩy mạnh cải cách hành chính gắn với xây dựng Chính phủ điện tử hướng đến Chính phủ số; cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh; cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp, hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về khoa học công nghệ.

Tại Hội nghị, đại diện các Bộ, ngành, địa phương đã trao đổi, tham luận, đánh giá tình hình và kết quả phát triển ngành KH&CN trong năm 2023; đề xuất các giải pháp trọng tâm năm 2024.

Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị

Phát biểu chỉ đạo Hội nghị, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang ghi nhận, đánh giá cao và biểu dương sự nỗ lực và những kết quả quan trọng mà ngành KH&CN đã đạt được trong năm 2023. Phó Thủ tướng cho biết, năm 2023 là năm đầy khó khăn đối với thế giới trong đó có Việt Nam, chúng ta đã vượt lên để có những kết quả đáng khích lệ, trong những thành tựu đó có sự đóng góp đáng kể của ngành KH&CN cũng như các nhà khoa học, những người làm công tác KH&CN. Phó thủ tướng nhấn mạnh: “KH&CN có ý nghĩa với tất cả mọi người, hiện diện trong mọi mặt của đời sống xã hội, muốn giàu hơn, muốn an toàn hơn, chất lượng cuộc sống tốt hơn đều phải nghĩ đến KH&CN”.

Theo Phó Thủ tướng, KH&CN vốn dĩ là lĩnh vực khó, thế giới đang phát triển rất nhanh, do đó, ngành KH&CN có trách nhiệm để không làm giãn khoảng cách giữa KH&CN trong nước và thế giới. Nhu cầu của từng người dân đòi hỏi chúng ta luôn có sự cập nhật đổi mới để cuộc sống mọi người, mọi nhà tốt hơn. Mục tiêu 2030 - 2045 đặt ra cho cả hệ thống chính trị rất cao, cho nên KH&CN là giải pháp thực hiện mục tiêu này, với tinh thần “đi tắt đón đầu”. Phó Thủ tướng nhắc đến 8 từ dành cho ngành KH&CN, đó là:

Thể chế: Phải có chính sách phù hợp, đặc thù để phát triển lĩnh vực KHCN&ĐMST.

Thúc đẩy: Thúc đẩy nghiên cứu, ứng dụng KH&CN, khuyến khích để mọi người cùng làm, có chính sách động viên, tạo được cảm hứng cho các nhà khoa học.

Phối hợp: Bộ Khoa học và Công nghệ cần phối hợp tốt với các bộ, ngành, với các nhà khoa học, kết nối với thế giới một cách tích cực, hiệu quả.

Tử tế: Trách nhiệm với công việc, chia sẻ với đồng nghiệp, trân trọng lắng nghe tạo cảm hứng cho nhà khoa học, đồng sức đồng lòng, vượt qua khó khăn thách thức.

Thay mặt Bộ Khoa học và Công nghệ tiếp thu ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt khẳng định quyết tâm của tập thể cán bộ, công chức, viên chức của Bộ sẽ tiếp tục phát huy truyền thống đoàn kết, sáng tạo để có những đóng góp thiết thực, hiệu quả hơn vào sự nghiệp phát triển KH&CN nước nhà, đưa KHCN&ĐMST thực sự trở thành động lực đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển đất nước giàu mạnh, phồn vinh, xứng đáng với niềm tin và kỳ vọng của Đảng, Nhà nước và nhân dân.

P.A.T (Tổng hợp)