Trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ ngày càng gay gắt giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, việc xây dựng một lực lượng lao động có tay nghề cao trong các ngành then chốt như trí tuệ nhân tạo (AI) và vi điện tử đã trở thành yếu tố cốt lõi. Kể từ khi căng thẳng thương mại Mỹ-Trung bắt đầu vào năm 2018, Trung Quốc đã ưu tiên chiến lược giáo dục và đào tạo để tăng cường khả năng tự chủ công nghệ, đặc biệt trong lĩnh vực bán dẫn và AI. Sự tập trung này đã giúp Trung Quốc tận dụng nguồn nhân lực dồi dào, mang lại lợi thế cạnh tranh trong cuộc đua công nghệ toàn cầu. Hành trình của Jack Wang, một sinh viên tốt nghiệp ngành vi điện tử, minh chứng cho thành quả từ đầu tư vào phát triển nhân tài, trang bị cho Trung Quốc một lực lượng lao động mạnh mẽ để thách thức sự thống trị của Mỹ trong đổi mới sáng tạo.

Cam kết trở thành quốc gia dẫn đầu toàn cầu về AI của Trung Quốc được thể hiện rõ qua các cải cách giáo dục. Năm 2018, Bộ Giáo dục Trung Quốc triển khai kế hoạch hành động tham vọng nhằm biến các trường đại học thành trung tâm đào tạo nhân tài AI thế hệ mới, với mục tiêu dẫn đầu thế giới vào năm 2030. Đến năm 2019, 35 trường đại học được phê duyệt mở các chương trình liên quan đến AI, và con số này đã tăng lên hơn 535 trường vào năm 2025, theo báo cáo của Morgan Stanley. Sự mở rộng nhanh chóng này đã tạo ra một nguồn nhân lực với hơn 700.000 chuyên gia AI vào năm 2024, tăng 25% so với năm trước, theo Uniwise Technology.

Quy mô của sáng kiến này vượt xa nỗ lực của Mỹ, nơi số lượng sinh viên AI tăng trưởng chậm hơn đáng kể. Zhang Yaqin, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Công nghiệp AI Đại học Thanh Hoa, tại một hội nghị gần đây ở Bắc Kinh, cho biết số lượng sinh viên AI của Trung Quốc đang tăng nhanh gấp năm lần so với Mỹ. Sự chênh lệch này nhấn mạnh lợi thế dân số của Trung Quốc, với 1,4 tỷ người cung cấp một nguồn nhân tài tiềm năng rộng lớn. Các báo cáo hàng năm của Bộ Giáo dục xác nhận AI là ngành được bổ sung nhiều nhất kể từ năm 2020, phản ánh ưu tiên quốc gia bền vững.

Đầu tư vào giáo dục AI đã trực tiếp thúc đẩy tiến bộ công nghệ của Trung Quốc. Các lĩnh vực vi điện tử và mạch tích hợp, then chốt cho sự phát triển AI và bán dẫn, đã chứng kiến sự tăng trưởng đáng kể kể từ khi Mỹ áp đặt lệnh kiểm soát xuất khẩu chip tiên tiến vào năm 2018. Quyết định theo học ngành vi điện tử của Jack Wang vào năm 2019 trùng hợp với sự bùng nổ này, khi các trường đại học mở rộng chương trình và tăng chỉ tiêu tuyển sinh để đáp ứng nhu cầu ngành. Đến năm 2025, các bài đăng tuyển dụng cho kỹ sư thuật toán và chuyên gia học máy tại Trung Quốc tăng lần lượt 44% và 18%, theo Zhaopin, một nền tảng tuyển dụng hàng đầu.

Các công ty công nghệ lớn như Xiaomi đang tận dụng làn sóng nhân tài này, với CEO Lei Jun công bố kế hoạch mở rộng đội ngũ R&D từ 20.000 lên 50.000–100.000 người trong vòng năm năm. Nhà sáng lập Huawei, Ren Zhengfei, nhấn mạnh vai trò của thanh niên Trung Quốc trong việc duy trì đà tăng trưởng, khẳng định: “Hàng trăm triệu thanh niên Trung Quốc là tương lai của đất nước chúng ta.” Kết quả là một lực lượng lao động năng động, thúc đẩy đổi mới trong các ứng dụng AI, từ xe tự hành đến sản xuất thông minh, định vị Trung Quốc là một đối thủ đáng gờm.

Chiến lược nhân tài của Trung Quốc không chỉ giới hạn trong nước mà còn ảnh hưởng đến hệ sinh thái AI toàn cầu. Năm 2022, MacroPolo báo cáo rằng 38% nhà nghiên cứu AI hàng đầu tại các tổ chức Mỹ được đào tạo tại Trung Quốc, vượt qua 37% được đào tạo tại Mỹ. Tuy nhiên, các chính sách visa hạn chế của Mỹ dưới thời chính quyền Trump, cùng với “trần kính” cho các chuyên gia Trung Quốc, đã khiến nhiều người trở về Trung Quốc. Cao Changdan, đồng sáng lập một startup AI tại Bắc Kinh, nhận định rằng Trung Quốc hiện cung cấp nhiều cơ hội nghề nghiệp hơn, thúc đẩy hiện tượng “chảy máu chất xám ngược”.

Sự dịch chuyển này đã củng cố hệ sinh thái công nghệ nội địa của Trung Quốc. Các công ty như của Cao, ban đầu tập trung vào xuất khẩu, giờ đây ưu tiên thị trường trong nước, phát triển các công cụ AI phù hợp với nhu cầu địa phương, chẳng hạn như cố vấn tuyển sinh đại học. Sự tập trung nội địa này tăng cường khả năng tự chủ của Trung Quốc, giảm phụ thuộc vào thị trường nước ngoài trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị.

Dù đạt được nhiều tiến bộ, Trung Quốc vẫn đối mặt với thách thức trong việc duy trì lợi thế. Mỹ được hưởng lợi từ hệ sinh thái đổi mới do khu vực tư nhân dẫn dắt, với các công ty như NVIDIA và OpenAI nhanh chóng thương mại hóa nghiên cứu AI. Ngược lại, 10 tổ chức nghiên cứu AI hàng đầu của Trung Quốc đều thuộc lĩnh vực học thuật, hạn chế khả năng chuyển hóa nghiên cứu thành sản phẩm sẵn sàng cho thị trường, theo phân tích của Morgan Stanley năm 2025. Gu Ning, Phó Chủ tịch Doodod, nhấn mạnh rằng chỉ những sản phẩm cạnh tranh trên thị trường mới có thể duy trì đổi mới lâu dài, kêu gọi Trung Quốc thúc đẩy sự tham gia của khu vực tư nhân.

Ngoài ra, hệ thống đánh giá nghiên cứu của Trung Quốc, ưu tiên số lượng công bố hơn kết quả thực tiễn, đang kìm hãm sự sáng tạo, theo Chu Zhaohui của Viện Khoa học Giáo dục Quốc gia. Cải cách hệ thống này để khuyến khích đổi mới có tác động sẽ nâng cao vị thế toàn cầu của Trung Quốc. Tuy nhiên, vị trí dẫn đầu về hồ sơ cấp bằng sáng chế AI và các cụm công nghệ cho thấy ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc, ngay cả khi Mỹ vẫn giữ lợi thế trong thương mại hóa.

Đầu tư chiến lược của Trung Quốc vào đào tạo nhân tài AI và vi điện tử đã định vị nước này là một đối thủ mạnh mẽ trong cuộc cạnh tranh công nghệ với Mỹ. Bằng cách tận dụng dân số đông đảo và ưu tiên giáo dục, Trung Quốc đã xây dựng một lực lượng lao động có khả năng thúc đẩy các đột phá trong các ngành then chốt. Dù vẫn còn thách thức, như thúc đẩy đổi mới khu vực tư nhân và cải cách đánh giá nghiên cứu, “cây táo” nhân tài AI của Trung Quốc đang đơm hoa kết trái. Khi Jack Wang và vô số người khác gia nhập lực lượng lao động năng động này, sự tập trung vào nhân lực của Trung Quốc đảm bảo nước này nắm giữ một lá bài quan trọng trong cuộc chơi công nghệ toàn cầu, với những tác động sâu rộng đến đổi mới và ảnh hưởng địa chính trị trong những năm tới.

A.P (NASTIS), theo Morgan Stanley, South China Morning Post, 6/ 2025