Theo các chuyên gia, ngoài vai trò dẫn dắt của các cơ sở giáo dục đại học trong đào tạo nhân lực ngành bán dẫn, cần giải pháp tổng thể, với sự vào cuộc của doanh nghiệp. Cùng đó, nên tính toán, dự báo dựa trên tín hiệu thị trường, tránh phát triển “nóng”, tràn lan, thiếu hiệu quả.

Cần hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp

Năm 2024, Trường Đại Học CMC Hà Nội mở chương trình đào tạo ngành Công nghệ Điện tử - Viễn thông với định hướng đào tạo: Thiết kế vi mạch bán dẫn (IC Design), Công nghệ Mạng và Truyền thông tiên tiến, Hệ thống nhúng và IoT… Trước mắt, nhà trường đào tạo nguồn nhân lực phục vụ Tập đoàn CMC nói riêng và ngành công nghiệp bán dẫn tại Việt Nam nói chung.

Tham luận tại Hội thảo “Chương trình đào tạo cho ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn đến năm 2030 - Thách thức và giải pháp” được tổ chức mới đây, PGS.TS Nguyễn Ngọc Bình - Hiệu trưởng Trường Đại Học CMC Hà Nội nhấn mạnh, nguồn nhân lực cho công nghiệp vi mạch bán dẫn phải được đào tạo bài bản và có đủ phương tiện kỹ thuật về phần cứng cũng như phần mềm. Có thể đào tạo theo 2 hướng: Đào tạo từ đầu cho sinh viên hoặc theo hình thức văn bằng 2 cho những người đã có chuyên môn về điện tử - viễn thông, công nghệ thông tin… Dù vậy, vẫn cần sự hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp, nếu cùng quyết tâm thì có thể thành công.

Nhấn mạnh vai trò dẫn dắt của các cơ sở giáo dục đại học, TS Trần Đức Lai - Chủ tịch Hội Vô tuyến - Điện tử Việt Nam cho biết, khoảng 35 trường có chương trình đào tạo liên quan tới vi mạch bán dẫn. Lĩnh vực này cần nhiều nội dung liên quan như: Thiết kế, sản xuất, đóng gói, kiểm thử, hỗ trợ ứng dụng… Tuy nhiên, việc tập trung đào tạo kỹ sư cho ngành công nghiệp bán dẫn là hướng đi chiến lược. Theo TS Trần Đức Lai, một số lĩnh vực công nghệ đang phát triển nhanh chóng như: AI, IoT, điện toán đám mây, dữ liệu lớn, công nghệ 5G… đều trên nền tảng quan trọng và không thể thiếu là vi mạch bán dẫn. Chính phủ xác định phát triển vi mạch bán dẫn là mũi nhọn. Tuy nhiên, để thực hiện thành công, ngoài chiến lược và chính sách đúng, đầu tư thích đáng, có trọng tâm, trọng điểm để phát triển hạ tầng, thì đào tạo nguồn nhân lực là yêu cầu cấp bách.

Liên kết 3 “nhà”

Do tính chất đặc thù của ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn, PGS.TS Hồ Xuân Năng - Chủ tịch Tập đoàn Phenikaa cho rằng, nếu thực hiện độc lập, đơn lẻ sẽ không hiệu quả và khó phát triển lĩnh vực này. Vì vậy, tạo dựng mối liên kết chặt chẽ giữa 3 “nhà”: Cơ quan Nhà nước – viện, trường đại học và doanh nghiệp là nhu cầu thiết yếu. Qua đó, thúc đẩy đào tạo nguồn nhân lực vi mạch bán dẫn, đảm bảo khả năng đáp ứng nhu cầu xã hội cả về lượng và chất. Với mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực ngành vi mạch bán dẫn theo chiều rộng và chiều sâu đáp ứng nhu cầu xã hội, PGS.TS Hồ Xuân Năng cho hay, từ năm học 2024 - 2025, Trường ĐH Phenikaa đưa chuyên ngành thiết kế vi mạch vào chương trình đào tạo đại học chính quy. Đồng thời, thúc đẩy nghiên cứu, phát triển, thiết kế và sản xuất các dòng chip thông minh, tiên tiến, ứng dụng trong các lĩnh vực của đời sống xã hội bằng giải pháp đồng bộ, hiệu quả, cùng sự hợp tác với đối tác chiến lược. Theo PGS.TS Hồ Xuân Năng, mục tiêu đến năm 2030, Phenikaa sẽ đào tạo tối thiểu 8 nghìn kỹ sư thiết kế chip và 12 nghìn kỹ sư theo mô hình Upskill, công nhân bậc cao trong các nhà máy lắp ráp, kiểm thử, đóng gói, đáp ứng khoảng 40% nhu cầu nhân sự dự kiến cần bổ sung của ngành.

Nhấn mạnh một số yếu tố quan trọng giúp thành công trong đào tạo nguồn nhân lực; Thứ trưởng Bộ Giaos dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn đặt vấn đề, làm sao để có sinh viên, giảng viên giỏi. Ngoài ra, cần có cơ sở vật chất trang thiết bị và chương trình đào tạo tốt. Mặt khác, cần hợp tác doanh nghiệp, quốc tế và gắn kết với nghiên cứu. Theo Thứ trưởng, nhân lực cho ngành công nghiệp bán dẫn cần nhiều công nghệ và ngành đào tạo; trong đó, có thể có một số ngành, kỹ sư, thạc sĩ, tiến sĩ. Cơ cấu này phụ thuộc nhiều vào việc đầu tư ở Việt Nam. Công nghiệp sản xuất chưa đầu tư nhiều nhưng về đóng gói, kiểm thử hay thiết kế có thể nhiều. Do vậy, chúng ta cần có dự báo. “Đây là bài toán giữa nhân lực với đầu tư; giữa con gà và quả trứng”, Thứ trưởng trao đổi, đồng thời nhấn mạnh, làm sao để các tập đoàn, doanh nghiệp nước ngoài nhìn thấy Việt Nam có nhân lực trong lĩnh vực này. Có như vậy họ mới đầu tư.

Xây dựng tháp nhân lực phù hợp

Đào tạo ngành vi mạch bán dẫn cần đáp ứng nhu cầu của thị trường, các tiêu chuẩn quốc tế và tiếp cận với công nghệ tiên tiến, hiện đại nhưng Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh khi phát biểu tại Hội thảo quốc tế “Nguồn nhân lực bán dẫn Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu”. Từ mô hình của Trường Đại học Phennika (Hà Nội), cần tính đến cách làm để trong thời gian ngắn có thể đầu tư trung tâm khoa học công nghệ, bộ công cụ dùng chung cho các trường đại học, doanh nghiệp, chuyên gia, nhà khoa học ở mọi công đoạn của ngành công nghiệp bán dẫn. Theo Phó Thủ tướng, nếu muốn đào tạo hàng chục nghìn lao động chất lượng cao trong ngành công nghiệp bán dẫn, rất cần những người thầy thạo về ý tưởng, lý thuyết, thực tiễn, thực hành, phương pháp… Điều này có thể bao gồm việc cung cấp các khóa đào tạo và chương trình huấn luyện chuyên sâu, tạo điều kiện, môi trường để các giảng viên chuyển đổi, củng cố chương trình về đào tạo cơ bản. Đánh giá cao tinh thần tiên phong, dẫn dắt của các cơ sở giáo dục đại học trong đào tạo nhân lực vi mạch bán dẫn, Phó Thủ tướng cho biết, Chính phủ sẽ ban hành chính sách thuận lợi cho các trường thực hiện chuyển đổi chương trình đào tạo về vi mạch bán dẫn, kết nối mật thiết với doanh nghiệp. Trong đó có mô hình trường đại học, viện nghiên cứu trong doanh nghiệp… phục vụ đổi mới sáng tạo, chuyển giao công nghệ vào sản xuất, để các sản phẩm đào tạo và nghiên cứu đáp ứng sát, đúng yêu cầu doanh nghiệp, từng bước tham gia sâu hơn vào các chuỗi cung ứng, tiến tới xây dựng ngành công nghiệp bán dẫn của Việt Nam.

Việt Nam mong muốn tăng cường hợp tác với các quốc gia, vùng lãnh thổ trong nghiên cứu, đào tạo phát triển hệ sinh thái công nghiệp bán dẫn; cam kết tạo lập môi trường đầu tư thuận lợi nhất cho doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp phát triển sản xuất chip bán dẫn nói riêng. Việt Nam sẽ đóng vai trò quan trọng, có uy tín trong hệ sinh thái công nghiệp bán dẫn thế giới đang tiếp tục chuyển đổi và định vị, xác định những định hướng hợp tác bền vững, lâu dài.

Đề cập đến một số công đoạn của ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn, Phó Thủ tướng đồng thời cho rằng, những nước đang phát triển như Việt Nam cần có bước đi, nhìn nhận thấu đáo, kỹ lưỡng để có cách tiếp cận hợp lý, hiệu quả, tham gia ngày càng sâu vào mọi công đoạn của ngành vi mạch bán dẫn. Điều đó đòi hỏi chiến lược đào tạo nhân lực bài bản với yêu cầu đầu tư, chất lượng khác nhau. Theo Phó Thủ tướng, công nghiệp vi mạch bán dẫn đóng vai trò quan trọng định hình sự phát triển của nhiều lĩnh vực khác nhau trong nền kinh tế toàn cầu; thúc đẩy xu thế chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, phát triển dựa vào tri thức toàn cầu. Ở chiều ngược lại, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và sự phát triển của công nghiệp điện tử là chỗ dựa mạnh mẽ công nghiệp vi mạch bán dẫn. Chúng ta cần nhìn nhận, giải quyết vấn đề “định vị” và “dịch chuyển” của cuộc đua phát triển ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu bằng những bài toán cụ thể, với thời gian sớm, ngắn nhất; trong đó, nguồn nhân lực sẽ quyết định sự thành công hay không. Những chủ trương, định hướng, quan điểm, mục tiêu, đường lối của Đảng, Nhà nước về ngành công nghiệp bán dẫn cần đi đôi với lộ trình, nhiệm vụ, giải pháp thực hiện, phân công rõ ràng.

Phó Thủ tướng nhìn nhận, việc nhanh chóng xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao, có chuyên môn sâu về vi mạch bán dẫn là mấu chốt, cơ hội, cũng là thách thức lớn nhất để Việt Nam phát huy tốt tiềm năng, lợi thế. Mỗi công đoạn của ngành vi mạch bán dẫn cần dự báo, đánh giá nhu cầu nhân lực của thị trường trong nước, thế giới, cũng như xu hướng phát triển của các ngành công nghiệp điện tử. Nhấn mạnh mối liên hệ chặt chẽ giữa công nghiệp bán dẫn với nghiên cứu cơ bản, triển khai, chuyển giao, ứng dụng sản xuất, Phó Thủ tướng mong các nhà quản lý, tổ chức ngoại giao, đơn vị đào tạo, tổ chức, doanh nghiệp trong nước và quốc tế trao đổi, thảo luận, đóng góp, đề xuất của về xu thế, cơ hội, giải pháp để Việt Nam có thể giải được “bài toán” nhanh chóng xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao, chuyên môn sâu về vi mạch bán dẫn.

Cùng đó, cần xác định thế mạnh của Việt Nam, có thể nghiên cứu, tiếp nhận, chuyển giao, làm chủ ngay những công đoạn nào trong chuỗi giá trị công nghiệp bán dẫn; từ đó, đánh giá nền tảng, tiềm năng nguồn nhân lực. Những công đoạn cần đi xa, đi vững chắc thì xác định những lĩnh vực đầu tư nghiên cứu cơ bản, đào tạo chuyên sâu.

Vấn đề đặt ra là cần xây dựng tháp nhân lực phù hợp với từng trình độ đào tạo theo lộ trình triển khai Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn của Việt Nam. Trong đó, chú trọng những ngành nền tảng căn bản của công nghiệp bán dẫn, thiết kế chip, như STEM với các ngành khoa học vật lý, vật liệu, toán học, hóa chất, điện tử, tin học, thiết kế hệ thống; đồng thời thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao từ bên ngoài; thúc đẩy hình thức đào tạo chuyển đổi cử nhân, kỹ sư từ các ngành nghề gần hơn, như: Điện tử, vật liệu, vật lý, hóa chất, lập trình.

Theo thống kê của Bộ GD&ĐT, số lượng sinh viên đại học tuyển mới và tốt nghiệp các nhóm ngành phù hợp (điện tử - viễn thông, vi điện tử…) như sau: Tuyển mới khoảng 6 nghìn và tốt nghiệp khoảng 5 nghìn/năm (tăng trung bình 7%/năm). Các ngành gần (điện, cơ điện tử, tự động hóa, kỹ thuật máy tính…) tuyển mới khoảng 15 nghìn và tốt nghiệp khoảng 13 nghìn/năm (tăng trung bình 10%/năm).

P.A.T (tổng hợp)