Khoa học hiện đại không chỉ phụ thuộc vào số lượng công trình nghiên cứu được công bố mà còn vào sự chuyên môn hóa trong từng lĩnh vực nghiên cứu. Hoa Kỳ và Trung Quốc, hai quốc gia dẫn đầu về số lượng công bố khoa học, không chỉ chiếm ưu thế về tổng thể mà còn thống trị trong nhiều lĩnh vực khoa học quan trọng như khoa học vật lý, hóa học, sinh học và khoa học máy tính. Tuy nhiên, mặc dù cả hai quốc gia này vẫn duy trì vị trí mạnh mẽ trong các lĩnh vực này, nhưng xu hướng công bố trong từng lĩnh vực lại có sự thay đổi rõ rệt. Bài viết này sẽ xem xét sự thay đổi trong các lĩnh vực khoa học vật lý/hóa học, khoa học đời sống/sinh học và khoa học máy tính, từ đó chỉ ra những xu hướng và tác động của các quốc gia công bố hàng đầu trong mỗi lĩnh vực.

Hoa Kỳ đã duy trì sự thống trị trong lĩnh vực hóa học trong nhiều thập kỷ, nhưng trong những năm gần đây, sự thống trị này đã có dấu hiệu suy giảm. Dữ liệu cho thấy số lượng công bố trong lĩnh vực hóa học của Hoa Kỳ đã giảm, trong khi Trung Quốc, mặc dù đã vượt qua Hoa Kỳ về số lượng công bố mới trong lĩnh vực này, cũng bắt đầu cho thấy sự giảm sút trong những năm gần đây. Mặc dù vậy, Trung Quốc vẫn là quốc gia dẫn đầu về công bố trong nhiều lĩnh vực khoa học, trong đó có hóa học. Tuy nhiên, có một xu hướng thú vị trong lĩnh vực toán học và vật lý, nơi Vương quốc Anh đã vượt qua cả Hoa Kỳ và Trung Quốc, giành vị trí số một về số lượng công bố được trích dẫn cao. Điều này cho thấy sự thay đổi trong xu hướng nghiên cứu và công bố trong những lĩnh vực khoa học cơ bản này.

Sự suy giảm trong công bố của Hoa Kỳ và Trung Quốc trong lĩnh vực hóa học có thể phản ánh những thay đổi trong cách tiếp cận nghiên cứu khoa học của các quốc gia này, với sự chú trọng ngày càng tăng vào các lĩnh vực nghiên cứu mới, chẳng hạn như khoa học dữ liệu, công nghệ nano, và công nghệ sinh học.

Lĩnh vực khoa học máy tính, bao gồm các công bố về trí tuệ nhân tạo (AI), hệ thống thông tin và phát triển phần mềm, cũng đã chứng kiến sự thống trị mạnh mẽ của Trung Quốc. Dữ liệu chỉ ra rằng Trung Quốc là quốc gia dẫn đầu trong lĩnh vực khoa học máy tính, dù trong những năm gần đây có sự giảm sút trong số lượng công bố được trích dẫn cao. Lĩnh vực này không chỉ phản ánh sự phát triển trong nghiên cứu máy tính mà còn có ảnh hưởng trực tiếp đến các sự thay đổi mô hình xã hội, như sự thay đổi trong nền kinh tế số, tự động hóa và các công nghệ tiên tiến.

Các công bố trong lĩnh vực khoa học máy tính là minh chứng cho sự đổi mới không ngừng trong ngành công nghệ, đặc biệt trong các lĩnh vực như AI và phát triển phần mềm. Trung Quốc đã đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển trong các lĩnh vực này, với mục tiêu duy trì và củng cố vị thế dẫn đầu trong ngành công nghệ toàn cầu.

Khoa học đời sống, bao gồm các lĩnh vực như y học, sinh học phân tử, và sinh học tế bào, là một trong những lĩnh vực có sự thống trị lâu dài của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, dữ liệu từ năm 2023 cho thấy sự thay đổi mạnh mẽ khi Trung Quốc đã vượt qua Hoa Kỳ về số lượng công bố trong 1% các bài báo được trích dẫn cao nhất trong lĩnh vực sinh học. Sự gia tăng công bố của Trung Quốc trong lĩnh vực này phản ánh sự đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu y học, sinh học phân tử và các công nghệ sinh học mới. Điều này không chỉ giúp Trung Quốc củng cố vị thế của mình trong nghiên cứu khoa học toàn cầu mà còn nâng cao chất lượng và tầm ảnh hưởng của khoa học đời sống tại quốc gia này.

Tuy nhiên, Hoa Kỳ vẫn giữ vai trò quan trọng trong các lĩnh vực khoa học đời sống ứng dụng, đặc biệt là trong các lĩnh vực y học tổng quát, y học thực nghiệm và bệnh truyền nhiễm. Nước này vẫn là nhà xuất bản chủ yếu trong các công trình nghiên cứu y học, điều này cho thấy sự tiếp tục duy trì vị thế của Hoa Kỳ trong nghiên cứu y tế và y học ứng dụng.

Sự thay đổi trong xu hướng công bố của các quốc gia như Hoa Kỳ, Trung Quốc và Vương quốc Anh không chỉ phản ánh sự thay đổi trong các lĩnh vực nghiên cứu mà còn có tác động sâu rộng đến cộng đồng khoa học toàn cầu. Các quốc gia này đã tập trung vào các lĩnh vực nghiên cứu mới, đặc biệt là các công nghệ tiên tiến như AI, công nghệ sinh học và các nghiên cứu liên quan đến sức khỏe cộng đồng. Những công trình nghiên cứu này không chỉ tạo ra những bước đột phá trong khoa học mà còn đóng góp vào sự phát triển của nền kinh tế tri thức toàn cầu.

Chuyên môn hóa trong lĩnh vực khoa học đang ngày càng trở nên rõ rệt với sự thống trị của Hoa Kỳ và Trung Quốc trong các lĩnh vực khoa học khác nhau. Sự thay đổi trong số lượng công bố và trích dẫn cao trong các lĩnh vực khoa học vật lý, hóa học, sinh học và khoa học máy tính phản ánh sự chuyển dịch mạnh mẽ trong cấu trúc nghiên cứu toàn cầu. Trung Quốc đã vượt qua Hoa Kỳ trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong khoa học đời sống và sinh học, trong khi Hoa Kỳ vẫn duy trì vị trí mạnh mẽ trong các lĩnh vực nghiên cứu y tế và các ứng dụng khoa học. Tuy nhiên, sự thay đổi này cũng mở ra cơ hội lớn cho sự hợp tác và phát triển giữa các quốc gia, giúp tạo ra những bước tiến mới trong khoa học và công nghệ toàn cầu.

P.A.T (NASATI), theo OECD, 11/2024