Kon Tum là tỉnh miền núi vùng cao, biên giới, nằm ở phía bắc Tây Nguyên; có diện tích tự nhiên 9.676,5 km2, chiếm 3,1% diện tích toàn quốc. Địa hình của tỉnh Kon Tum khá đa dạng: đồi núi, cao nguyên và vùng trũng xen kẽ nhau. Nơi đây vốn ít ghi nhận các hoạt động động đất. Tuy nhiên, từ năm 2021 cho đến nay, trên địa bàn tỉnh Kon Tum liên tiếp xảy ra các trận động đất với cường độ lớn. Đáng chú ý, từ tháng 4/2021 đến nay, trên địa bàn huyện Kon Plông và vùng lân cận đã ghi nhận hơn 300 trận động đất có cường độ ngày càng lớn. Đặc biệt, ngày 18/5/2022, tại huyện Kon Plông ghi nhận động đất có cường độ 4,5 độ richter.

Nguyên nhân của động đất vẫn đang được các chuyên gia tiếp tục tìm hiểu và đánh giá. Các nghiên cứu ban đầu chỉ ra các trận động đất tại Kon Plông gần đây là dạng động đất kích thích, tức là có tác nhân nào đó gây ra.

Theo PGS.TS Cao Đình Triều - chuyên gia về động đất, chia sẻ: Trước đó, vào 24/3/2021, Nhà máy Thủy điện Thượng Kon Tum đặt tại huyện Kon Plông vận hành và phát điện tổ máy số 1 nên hoạt động của hồ chứa thủy điện này có thể là một trong số những nguyên nhân liên quan đến các hiện tượng động đến xảy ra liên tục. PGS Cao Đình Triều cho biết thêm, khu vực xảy ra động đất nằm trên đứt gãy đang hoạt động có tên Rào Quán - A Lưới, đây là đới đứt gãy mạnh, chạy từ Lào qua A Lưới, kéo dài tới Quy Nhơn. Trên đới đứt gãy này từng ghi nhận động đất kích thích xảy ra tại thủy điện sông Tranh 2 (Quảng Nam) và thủy điện Đắk Đrinh (Quảng Ngãi) khi các nhà máy này hoạt động tích nước hồ chứa. Trong đó, tại thủy điện sông Tranh 2, động đất xảy ra từ năm 2011, kéo dài đến tận bây giờ với kích động chính lên tới 4,7 độ, từng gây ra nhiều lo ngại và xáo trộn thời gian dài trong đời sống người dân các huyện Bắc Trà My và Nam Trà My (tỉnh Quảng Nam). Tại Thủy điện Đắk Đrinh, động đất kích thích xảy ra thời gian ngắn hơn, cường độ và tần suất ít hơn. Theo PGS Cao Đình Triều, động đất kích thích xảy ra trên cùng đới đứt gãy này lại khác nhau ở từng khu vực. Vì vậy, với khu vực xảy ra động đất tại Kon Tum hiện nay, cần có những khảo sát, đánh giá kỹ lưỡng hơn.

 Dự kiến trong thời gian tới, trên địa bàn tỉnh Kon Tum, nhất là huyện Kon Plông tiếp tục có những trận động đất kích thích có cường độ và mật độ ngày càng lớn, nhiều khả năng gây sập đổ các công trình, nhà ở, cầu cống, sạt lở đất và gây ách tắt giao thông. Đặc biệt là có nguy cơ rạn nứt bờ đập, dẫn đến vỡ đập thủy điện, khả năng ngập nước vùng trũng, ảnh hưởng đến đời sống, tính mạng, tài sản của nhân dân và nhà nước.

Động đất không thể dự báo trước, song có một số biện pháp có thể làm trong lúc động đất để tránh hoặc giảm thương tích và thiệt hại do động đất gây ra, cụ thể như sau:

Nếu người dân đang ở trong nhà nên chui xuống gầm bàn, lựa góc phòng để đứng, tránh cửa kính, những vật có thể rơi xuống; che mặt và đầu để khỏi bị các mảnh vụn rơi trúng; nếu mất điện, dùng đèn pin, không dùng nến hay diêm vì chúng có thể gây hỏa hoạn; nắm chắc tin tức khẩn cấp để ứng phó.

Tại các tòa nhà cao tầng, khuyến cáo người dân tuyệt đối không được dùng thang máy mà hãy ở trong nhà, di chuyển tới góc phòng, tránh xa các khu vực có cửa kính, đèn điện treo. Khóa van gas, mở cửa sổ hoặc cửa ra vào. Nếu đang ở trong thang máy nằm xuống sàn bảo vệ đầu, khi thang máy làm việc trở lại ra khỏi thang máy ở tầng kế tiếp và sử dụng cầu thang bộ.

Còn nếu đang đi đường, người dân cần tránh xa các tòa nhà và dây điện; tìm chỗ trống để đứng. Trong lúc lái xe, ngừng xe ở lề đường và tránh các cột điện, dây điện, công trình phía trên xe và không chui xuống gầm xe.

Khi bị kẹt trong đống đổ nát, người dân không la hét mà hãy lấy tay, khăn che mũi miệng hoặc dùng vật cứng gõ vào vật cứng khác báo vị trí của mình cho lực lượng cứu nạn. Người dân cũng cần cập nhật tin tức khẩn cấp của cơ quan chức năng để kịp thời ứng phó, chủ động để giảm thiểu những rủi ro cho mình và cộng đồng.

Phạm Thị Mỹ Bình (NASATI), tổng hợp 8/2022