Chanh dây (hay chanh leo) là một trong những loại trái cây rất phổ biến ở các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới. Chanh leo là quả của cây thuộc họ đậu; một loại dây leo có hoa đẹp có nguồn gốc từ Nam và Trung Mỹ, Tây Ấn và Úc với hơn 550 loài chanh dây khác nhau được thu hoạch trên khắp thế giới. Phổ biến nhất là loại chanh dây có vỏ màu tím hoặc vàng nhạt. 

Chanh leo rất giàu chất chống oxy hóa, vitamin, khoáng chất và các hợp chất thực vật có lợi gồm carotenoid và polyphenol. Theo nghiên cứu từ Đại học Reunion (Pháp) cho thấy, chanh leo giàu polyphenol hơn nhiều loại trái cây nhiệt đới khác như: chuối, vải, xoài, đu đủ và dứa. Là một nguồn cung cấp chất dinh dưỡng dồi dào, đặc biệt là chất xơ, vitamin C và vitamin A, một lượng nhỏ chất sắt.

Thành phần dưỡng chất trong một quả chanh leo bao gồm: Calo: 17, Carbohydrate: 4,2g, chất xơ: 2g, vitamin C: 6% giá trị hàng ngày (DV), vitamin A: 5% DV, sắt: 2% DV, kali: 1% DV, Magiê: 1% DV. 

Nước chanh dây có màu vàng hoặc màu cam tươi sáng và mùi thơm đặc trưng. Hạt chanh dây cũng chứa nhiều piceatannol một loại polyphenol giúp cải thiện độ nhạy insulin ở nam giới bị thừa cân, đồng thời làm giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 khi được dùng dưới dạng thực phẩm bổ sung.

- Do chanh leo có lượng chất xơ hòa tan cao, sẽ chuyển thành chất giống như gel trong quá trình tiêu hóa. Điều này làm chậm quá trình tiêu hóa, ngăn ngừa tình trạng tăng đột biến lượng đường trong máu. Chất xơ hòa tan cũng làm giảm lượng chất béo mà cơ thể bạn hấp thụ, giảm nguy cơ mắc các bệnh chuyển hóa như bệnh tim mạch, đái tháo đường và béo phì.

- Chất chống oxy hóa ở quả chanh leo (Vitamin C, Beta-caroten, Polyphenol) giúp bảo vệ tế bào của bạn khỏi các gốc tự do, là những phân tử không ổn định và có khả năng gây hại. Gốc tự do góp phần vào quá trình lão hóa, làm đẹp da và có liên quan đến các bệnh như ung thư, bệnh tim và bệnh Alzheimer.

- Kali đóng vai trò của chất điện giải - một khoáng chất có điện tích - kali dẫn truyền các xung điện kiểm soát các chức năng quan trọng của cơ thể, chẳng hạn như các cơ kiểm soát nhịp tim và nhịp thở.

- Magiê tham gia vào hơn 300 phản ứng hóa học quan trọng, từ việc biến thức ăn thành năng lượng để sửa chữa DNA, và việc thiếu magiê có liên quan đến một số bệnh mạn tính.

- Các axit amin như prolin, valin, tyrosin, treonin, arginin… có tác dụng thúc đẩy hoạt động của bạch cầu, chống lại các nhiễm trùng gây ra bởi vi khuẩn và virus, chống oxy hóa mạnh, bảo vệ hệ miễn dịch và ngăn ngừa được nhiều bệnh vặt thông thường.

Mặc dù chanh dây nhiều lợi ích nhưng bên cạnh đó cần thận trọng khi sử dụng đối với từng trường hợp do quả có chứa một số protein của thực vật có cấu trúc tương tự như cấu trúc của protein latex - loại protein có trong mủ cao su tự nhiên gây dị ứng đối với một số người. Chanh dây có chứa một lượng nhỏ độc tố gọi là cyanogenic glycoside. Cyanogenic glycoside có thể gây ngộ độc xyanua với lượng lớn. Nó tập trung nhiều nhất ở một số loại vỏ quả chanh dây, cũng như cùi quả chanh dây chưa chín.

Là loại trái cây có nhiều tính axit, chanh leo không thích hợp ăn khi đang đói bụng, với người mắc bệnh dạ dày như hội chứng trào ngược dạ dày, chứng ợ chua không nên dùng. Người đang điều trị bệnh có sử dụng thuốc an thần không nên uống chanh leo bởi loại quả này có thể làm tăng cảm giác buồn ngủ.

Đối tượng là trẻ nhỏ, nên tránh cho trẻ nhỏ dùng chanh leo để tránh nguy cơ bị dị ứng. Với trẻ trên 2 tuổi, khi dùng chanh leo nên bỏ hạt để phòng nguy cơ bị hóc.

 Trần Mỹ Hương (NASATI), tổng hợp 7/2022