Xây dựng và quản lý chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm - Hội An, tỉnh Quảng Nam
Cập nhật vào: Thứ năm - 28/12/2023 03:36
Cỡ chữ
Do nằm ở vị trí thuận lợi với những ưu đãi về điều kiện tự nhiên nên Cù Lao Chàm là môi trường sinh sống lý tưởng của chim yến hàng thuộc phân loài Aerodramus fuciphagus Germani, với quần thể chim yến có số lượng hàng vạn cá thể, và tổ chim yến ở Cù Lao Chàm cũng có những giá trị đặc trưng riêng. Chính vì thế mà trong lịch sử cũng như hiện nay, tổ yến (yến sào - âm hán) Cù Lao Chàm được đặc biệt ưa chuộng trên thị trường nội địa cũng như quốc tế.
Tại Cù Lao Chàm, chim yến làm tổ tự nhiên ở những hang gồm hang Khô ở hòn Khô Mẹ; hang Cạn, hang Bắc Cầu, hang Kỳ Trâu, hang Xanh Rêu ở hòn Tai; hang Tò Vò, hang Cả, hang Trăn ở hòn Lao. Trong đó, hang Khô, hang Cả và hang Tò Vò là ba hang có số lượng tổ chim yến nhiều nhất và chất lượng cao.
Qua khảo sát cho thấy, do giá trị về mặt kinh tế quá cao, mặt khác sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm chưa được bảo hộ bất kỳ dưới một hình thức nào nên sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm - Hội An trên thị trường thường hay bị làm giả, việc nhận diện yến sào Cù Lao Chàm - Hội An đối với người tiêu dùng gặp rất nhiều khó khăn…, vì vậy mà sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm - Hội An chưa đến tay người tiêu dùng nội địa rộng rãi. Việc xác lập CDĐL đối với sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm - Hội An, và xây dựng hệ thống các công cụ, phương tiện phục vụ công tác quản lý việc sử dụng và khai thác, phát triển CDĐL cho sản phẩm giá trị đặc thù của tỉnh Quảng Nam là hết sức cấp thiết nhằm góp phần nâng cao giá trị, phát huy danh tiếng của sản phẩm.
Xuất phát từ những nét đặc thù về lịch sử, danh tiếng, phân bố, quy mô sản phẩm và thị trường tiêu thụ của sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm - Hội An cũng như những nét đặc thù tự nhiên riêng của khu hệ đảo Cù Lao Chàm và lịch sử nghề khai thác, những kỹ thuật khai thác của con người nơi đây đã tạo ra những sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm mang nét đặc trưng riêng mà nơi khác không có được. TS. Lương Đức Toàn cùng nhóm nghiên cứu tại Viện Thổ nhưỡng Nông hóa đã thực hiện đề tài “Xây dựng và quản lý Chỉ dẫn địa lý “Cù Lao Chàm - Hội An” cho sản phẩm yến sào của tỉnh Quảng Nam” với mục tiêu: Xác định được căn cứ khoa học và thực tiễn về tính đặc thù của sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm - Hội An phục vụ xác lập và quản lý CDĐL “Cù Lao Chàm - Hội An” cho sản phẩm yến sào của tỉnh Quảng Nam nhằm bảo hộ quyền và lợi ích chính đáng cho người tiêu dùng và sản xuất, góp phần nâng cao giá trị, phát huy danh tiếng của sản phẩm yến sào Cù Lao Chàm - Hội An.
Nghề khai thác tổ chim yến trong các hang đảo ở Cù Lao Chàm đã có từ rất sớm. Dưới thời phong kiến, việc quản lý và khai thác yến tại đảo Cù Lao Chàm do cư dân làng Thanh Châu đảm nhiệm; làng được lập thành Đội yến sào để canh giữ hang yến và khai thác yến sào nộp cho triều đình. Trong lịch sử, hai tộc Trần và Hồ ở làng Thanh Châu giữ vai trò chủ yếu trong nghề khai thác tổ chim yến.
Dưới thời nhà Nguyễn, nghề khai thác yến sào của làng Thanh Châu có những đóng góp to lớn trong lĩnh vực kinh tế của Hội An nói riêng, Quảng Nam nói chung, đồng thời góp phần đảm bảo an ninh quốc phòng ở vùng biển đảo miền Trung Việt Nam.
Cuối thế kỷ XIX đến trước năm 1975, việc quản lý và khai thác yến sào ở Cù Lao Chàm được chính quyền đương thời tổ chức đấu thầu theo thời hạn. Lúc này, cư dân làng Thanh Châu trở thành những người thợ làm công (canh giữ hang, khai thác tổ và sơ chế) cho các hiệu buôn, công ty trúng thầu khai thác yến sào. Từ năm 1975 đến nay, việc khai thác, chế biến và tiêu thụ yến sào Cù Lao Chàm được UBND thành phố Hội An quản lý thông qua Đội Quản lý và khai thác yến Hội An. Ngày 20/12/1975, UBND Thị xã Hội An (nay là thành phố Hội An), ban hành Quyết định số 13/QĐ/UB thành lập Đội khai thác yến sào của thị xã Hội An. Đến ngày 06/4/1992, UBNB thị xã Hội An ban hành Quyết định số 96/QĐ-UB thành lập Đội Quản lý và Khai thác yến Hội An trên cơ sở Đội khai thác yến sào năm 1975 (Nay là Ban quản lý và khai thác yến Cù Lao Chàm - Hội An). Từ năm 1975 đến nay, UBND thành phố đã đầu tư các trang thiết bị mới và áp dụng nhiều biện pháp thích hợp để từng bước tăng sản lượng và chất lượng tổ chim yến cũng như tăng hiệu quả, an toàn trong bảo vệ và khai thác tổ yến. Yến sào ở các đảo Cù Lao Chàm được khai thác 2 kỳ/năm. Kỳ I vào khoảng tháng 3 và kỳ II vào khoảng tháng 7 Âm lịch, dưỡng chim non ở kỳ II.
Sau thời gian nghiên cứu, đề tài đã thu được những kết quả như sau:
1. Đã nghiên cứu đặc điểm lịch sử, tính truyền thống và quá trình phát triển nghề khai thác yến sào; đóng góp của nghề yến đối với phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Hội An nói riêng và của tỉnh Quảng Nam nói chung.
2. Đã xây dựng được cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc đăng ký bảo hộ CDĐL cho yến sào Cù Lao Chàm - Hội An với các nội dung sau.
3. Đã hoàn thiện bộ hồ sơ theo yêu cầu và nộp hồ sơ đăng ký CDĐL “Cù Lao Chàm - Hội An” dùng cho sản phẩm yến sào của tỉnh Quảng Nam.
4. Đã xây dựng và hoàn thiện hệ thống các công cụ, phương tiện phục vụ công tác quản lý việc sử dụng, khai thác, phát triển CDĐL “Cù Lao Chàm - Hội An” cho sản phẩm yến sào của thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam
5. Đã triển khai thực hiện thí điểm các hoạt động quản lý CDĐL
6. Đã đề xuất các kênh hàng tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị và triển khai vận hành thử mô hình liên kết sản xuất, phát triển sản phẩm yến sào được bảo hộ CDĐL “Cù Lao Chàm - Hội An”.
Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 18877/2021) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.
Đ.T.V (NASATI)