Trong xã hội phát triển, các bệnh về xương khớp, đặc biệt là các vấn đề về loãng xương ngày càng tăng. Nhu cầu sử dụng thuốc/các sản phẩm thực phẩm chức năng trong điều trị/hỗ trợ điều trị bệnh loãng xương ngày càng nhiều. Ba kích tím từ lâu đã được biết đến là nguồn dược liệu quý với nhiều tác dụng dược lý như: tác dụng chống mệt mỏi và tăng cường thể lực; tác dụng điều hòa miễn dịch, tác dụng chống trầm cảm và chống stress, tác dụng bảo vệ thần kinh trung ương; tác dụng chống viêm và giảm đau... Đặc biệt, trong những năm gần đây, tác dụng hỗ trợ phòng chống loãng xương của các hoạt chất trong ba kích đã được công bố trong nhiều nghiên cứu cả in vitro và in vivo.

Một nghiên cứu in vitro trên tế bào tủy xương chuột cho thấy các chất thuộc nhóm anthraquinon từ ba kích có khả năng kích thích tăng sinh các tế bào tạo xương. Trong khi đó, một số hợp chất khác trong cùng nhóm này giúp giảm sự mất xương nhờ khả năng ức chế tế bào hủy xương. Polysaccharid có trong cây ba kích có khả năng kích thích biểu hiện của các gen liên quan đến biểu hiện xương và giúp giảm hiện tượng mất xương. Nghiên cứu in vivo cũng khẳng định, hợp chất metropein chiết tách từ ba kích làm tăng sự tạo xương và phòng chống mất xương trên chuột. Như vậy, các thành phần trong cây ba kích đều có tiềm năng phòng ngừa và hỗ trợ điều trị loãng xương. Tuy nhiên, việc nghiên cứu, khai thác ba kích trong phòng chống loãng xương ở nước ta gần như chưa được thực hiện.

Tuy nhiên, hiện nay dạng dùng chủ yếu của Ba kích là ngâm rượu - không thích hợp cho những người không uống được rượu hay phải kiêng rượu, hơn nữa tiêu thụ nhiều rượu còn gây hại cho sức khỏe. Mặc dù, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra tác dụng chống loãng xương của các anthraquinon, iridoid và olygo-polysaccharid trong rễ Ba kích. Tuy vậy, hiện nay trên thị trường chưa có dạng bào chế nào của ba kích được khai thác cho mục đích phòng chống loãng xương. Hơn nữa, nhược điểm của anthraquinon là khó tan trong nước, trong khi đó, các phân tử nhỏ iridoid dễ bị đào thải khỏi cơ thể. Do đó cần có một hệ dẫn thuốc thích hợp vừa làm tăng độ tan và hấp thu của các anthraquinon và iridoid chống loãng xương từ Ba kích, vừa thích hợp và thuận tiện sử dụng cho mọi đối tượng. Hệ dẫn thuốc nano là một giải pháp tối ưu. Với kích thước nano, các hệ dẫn này có khả năng hòa tan tốt trong dịch sinh học, hấp thu qua các khe nang ở niêm mạc đường tiêu hóa để vào hệ mạch máu, bảo vệ thuốc an toàn khi đi qua gan, đồng thời không bị đào thải quá nhanh khỏi hệ thống tuần hoàn. Nhờ đó, hiệu quả điều trị của thuốc tăng đáng kể, trong khi liều sử dụng thấp hơn so với bình thường. Sản phẩm của dự án một khi được thương mại hóa sẽ làm tăng giá trị của cây Ba kích đồng thời đem lại nhiều lợi ích cả về khoa học, kĩ thuật, kinh tế và xã hội.

Xuất phát từ thực tiễn trên, ThS. DS. Phan Kế Sơn cùng nhóm nghiên cứu tại Viện Khoa học vật liệu thực hiện đề tài nghiên cứu “Thương mại hóa quy trình công nghệ sản xuất thực phẩm chức năng hỗ trợ phòng chống loãng xương từ Ba kích tím Quảng Ninh” với mục tiêu thương mại hóa quy trình công nghệ sản xuất thực phẩm chức năng hỗ trợ phòng chống loãng xương từ Ba Kích tím Quảng Ninh.

Sau thời gian nghiên cứu, đề tài đã thu được những kết quả như sau:

1. Đã hoàn thiện quy trình sản xuất nguyên liệu nano Ba Kích với quy mô 5kg/mẻ

2. Đã hoàn thiện quy trình công nghệ sản xuất thực phẩm chức năng hỗ trợ phòng chống loãng xương từ nguyên liệu nano Ba Kích

3. Đã hỗ trợ thương mại hóa thực phẩm chức năng hỗ trợ phòng chống loãng xương từ nguyên liệu nano Ba Kích, chuyển giao thành công quy trình công nghệ sản xuất thực phẩm chức năng hỗ trợ phòng chống loãng xương từ nguyên liệu nano Ba Kích quy mô 50.000 viên nang cứng/mẻ cho Công ty Cổ phần Dược mỹ phẩm CVI. Về cả số lượng và chất lượng các sản phẩm, dự án đều đã hoàn thành tốt, đúng như yêu cầu của Bộ Khoa học và Công nghệ, của Chương trình Phát triển Thị trường Khoa học và công nghệ đến năm 2020. Đặc biệt, dự án đã đăng ký độc quyền sáng chế về quy trình công nghệ sản xuất nguyên liệu nano Ba kích, đã được Cục Sở hữu trí tuệ chấp nhận đơn và đang trong quá trình thẩm định.

Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 20286/2021) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

Đ.T.V (NASATI)