Sinh kế của cộng đồng cư dân ven biển dưới tác động của tái định cư khu kinh tế Dung Quất, tỉnh Quảng Ngãi
Cập nhật vào: Thứ hai - 04/12/2023 00:03
Cỡ chữ
Quá trình đô thị hóa và phát triển kinh tế với những dự án đầu tư phát triển kinh tế, xã hội, giao thông vận tải... không thể tránh khỏi việc thu hồi đất đai, giải tỏa, di dời và tái định đối với những hộ chịu tác động. Giải quyết một cách căn cơ các vấn đề liên quan đến những đối tượng bị ảnh hưởng bởi tái định cư (TĐC) là yêu cầu cấp bách, có ý nghĩa to lớn đối với sự ổn định kinh tế - xã hội - văn hóa - mội trường.
Khu vực ven biển là một bộ phận đặc thù của miền Trung, một cộng đồng lãnh thổ - xã hội độc đáo, nơi cư trú của nhóm cư dân chủ yếu là ngư nghiệp với một lối sống đặc thù tương ứng. Từ cuối những năm 90 của thế kỷ trước đến nay, quá trình chuyển cư dành đất cho khu kinh tế (KKT) Dung Quất đã tạo nên những biến đổi to lớn trong lối sống của cư dân ven biển Quảng Ngãi nói chung, cư dân Bình Sơn nói riêng. Huyện Bình Sơn là huyện thuộc vùng đồng bằng ven biển, nằm ở phía bắc tỉnh Quảng Ngãi. Để có thể xây dựng và phát triển KKT Dung Quất, dự án đã di dời 11.000 hộ dân và đã xây dựng 17 khu TĐC cho khoảng 2.000 hộ dân bị di dời, giải tỏa. Để đảm bảo “nơi ở mới phải tốt hơn hoặc bằng nơi ở cũ” là vấn đề cực kỳ khó khăn, nhất là ổn định đời sống và phát triển sinh kế bền vững. Bởi, đó là yếu tố bị tác động hàng đầu và làm biến đổi các yếu tố khác trong phát triển văn hóa của cộng đồng. Từ thực tế trên, TS. Đinh Như Hoài đã phối hợp với các cộng sự tại Viện Khoa học Xã hội vùng Trung Bộ thực hiện đề tài: “Sinh kế của cộng đồng cư dân ven biển dưới tác động của tái định cư khu kinh tế Dung Quất, tỉnh Quảng Ngãi” từ năm 2019 đến năm 2020.
Mục tiêu của đề tài là nhằm tìm hiểu thực trạng và các yếu tố tác động của TĐC ở KKT Dung Quất đến các cộng đồng cư dân sinh sống ven biển tỉnh Quảng Ngãi; Tìm hiểu những thay đổi về sinh kế của một số cộng đồng ngư dân ven biển như là một thách thức trong ứng phó với môi trường cộng sinh mới, không gian TĐC; và đưa ra những quan điểm, các khuyến nghị và nhóm giải pháp, đồng thời dự báo về phát triển sinh kế bền vững đối với các cộng đồng TĐC KKT Dung Quất thời gian tới.
Thực trạng TĐC tại huyện Bình Sơn là một minh chứng cho những tác động của TĐC lên đời sống người dân, làm biến đổi đột ngột sinh kế của người dân. Tại đây, dưới tác động của TĐC và KKT Dung Quất, tùy vào sinh kế trước TĐC của cộng đồng là nông nghiệp hay ngư nghiệp thì sinh kế có sự biển đổi ở các mức độ khác nhau, tích cực hay tiêu cực về nhiều mặt so với trước di dời từ loại hình sinh kế, mô hình, kỹ thuật sản xuất, công cụ sản xuất, giống vật nuôi, cây trồng, thu nhập và chi tiêu, phân hóa giàu nghèo, cùng với đó là sự xuất hiện các hoạt động sinh kế mới.
Sinh kế của cộng đồng cư dân ven biển Bình Sơn dưới tác động của TĐC, có sự biến đổi theo cả hai chiều hướng. Trước hết là mặt tích cực so với trước TĐC như mở rộng ngành nghề mới, xóa đói giảm nghèo, năng suất lao động tăng, chuyển dịch nhanh cơ cấu kinh tế, cơ sở vật chất hạ tầng được phát triển, thúc đẩy nâng cao nhận thức và tư duy kinh tế thị trường, giáo dục, y tế phát triển. Tiếp theo là mặt tiêu cực đang đặt ra một số vấn đề cần quan tâm giải quyết để có thể phát triển bền vững sinh kế của cộng đồng khi TĐC, đó là các vấn đề chính sách đền bù, thực hiện chính sách đền bù, thừa lao động, thiếu việc làm, phân hóa giàu nghèo, đào tạo nghề.
Nguyên nhân dẫn đến những vấn đề đặt ra có nhiều, trong đó có ba nguyên nhân chính yếu và quan trọng. Thứ nhất là, chính sách và thực hiện chính sách và quá trình thực hiện TĐC ở dự án KKT Dung Quất chưa thực sự phù hợp, còn bộc lộ những hạn chế và bất cập. Thứ hai là, tác động trực tiếp, mạnh mẽ của giao lưu tiếp biến văn hóa, kinh tế thị trường, dịch vụ khi xây dựng và phát triển KKT Dung Quất. Thứ ba là, sự thay đổi nhận thức, nhu cầu, thích ứng của chính người dân TĐC.
Trên cơ sở phân tích thực trạng sinh kế, chỉ ra những bất cập hạn chế của biến đổi và nguyên nhân biến đổi sinh kế của cộng đồng cư dân TĐC KKT Dung Quất, nhóm nghiên cứu đề tài bước đầu nêu ra một số giải pháp và khuyến nghị làm cơ sở khoa học, thực tiễn cho xây dựng các chính sách phát triển đời sống, kinh tế, xã hội và văn hóa theo hướng bền vững đối với cộng đồng cư dân ven biển huyện Bình sơn khi TĐC KKT Dung Quất nói riêng và các dự án phát triển nói chung ở khu vực kinh tế trọng điểm miền Trung. Đây là kết quả nghiên cứu được thực hiện theo quan điểm tiếp cận liên ngành trong đó tiếp cận chính là Nhân học.
Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 19176/2021) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.
N.P.D (NASATI)