Tiêu chuẩn có vai trò quyết định trong việc: đảm bảo an toàn, chất lượng và độ tin cậy của sản phẩm, quá trình và dịch vụ; sản xuất hiệu quả; giảm chi phí thông qua cạnh tranh; hỗ trợ thực thi các điều luật, quy định. Bên cạnh đó, bằng cách cung cấp cầu nối giữa nghiên cứu với các ngành công nghiệp, tiêu chuẩn có giá trị như một công cụ thúc đẩy đổi mới và thương mại hóa thông qua: phổ biến các ý tưởng mới và thực hành tốt; xác nhận các công cụ và phương pháp đo lường mới; thực hiện các quá trình và quy trình mới. Để đáp ứng thực tiễn sản xuất, chiến lược mở rộng thị trường, định hướng phát triển kinh tế - xã hội, các tiến bộ về khoa học-công nghệ đòi hỏi hệ thống tiêu chuẩn phải ngày càng hoàn thiện và phát triển để đáp ứng kịp thời nhu cầu hiện tại và xu thế phát triển, hội nhập ngày càng sâu rộng với thế giới.

Hoạt động tiêu chuẩn hóa là công cụ hữu hiệu thúc đẩy phát triển hạ tầng chất lượng quốc gia, tận dụng cơ hội phòng ngừa, giảm thiểu các thách thức do tranh chấp quốc tế, nhất là tranh chấp thương mại, đầu tư quốc tế. Đồng thời, tăng cường tham gia vào hoạt động của các tổ chức tiêu chuẩn quốc tế hàng đầu, phát triển những mối quan hệ song phương với tổ chức tiêu chuẩn của nước ngoài khác.

Bên cạnh việc xây dựng các TCVN cho các sản phẩm, hàng hoá chủ lực, cần tập trung xây dựng TCVN cho các lĩnh vực truy xuất nguồn gốc, sản xuất thông minh, dịch vụ thông minh, sản phẩm công nghệ mới, lĩnh vực môi trường, an toàn thực phẩm, y tế, điện, sản phẩm gỗ để đáp ứng cả về số lượng và chất lượng TCVN, cũng như khả năng áp dụng 24 trong thực tế, trong kế hoạch năm 2022. Xuất phát từ thực tiễn trên, TS. Phùng Mạnh Trường cùng nhóm nghiên cứu tại Viện Tiêu chuẩn Chất lượng Việt Nam thực hiện đề tài “Nghiên cứu xây dựng và phổ biến hướng dẫn áp dụng tiêu chuẩn quốc gia phục vụ hoạt động nâng cao năng suất chất lượng năm 2022” với mục tiêu: Xây dựng và trình Bộ Khoa học và Công nghệ công bố 200 tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) thuộc các lĩnh vực đối tượng: sản phẩm hàng hóa chủ lực; truy xuất nguồn gốc; sản xuất thông minh, dịch vụ thông minh, sản phẩm công nghệ mới… trên cơ sở chấp nhận tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn khu vực, phục vụ yêu cầu chiến lược phát triển kinh tế xã hội, phục vụ nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hóa chủ lực của nền kinh tế; đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước; phát triển kinh tế xã hội, phát triển bền vững và thực thi các Hiệp định thương mại mà Việt Nam tham gia. Trong đó: 83% TCVN hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn khu vực.

Xây dựng được bộ tài liệu phổ biến, hướng dẫn các tổ chức, doanh nghiệp áp dụng 20 TCVN thuộc lĩnh vực sản phẩm, hàng hóa chủ lực, truy xuất nguồn gốc, thân thiện với môi trường.

Sau thời gian nghiên cứu, đề tài đã thu được những kết quả như sau:

Tiếp tục phát triển và hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn quốc gia phục vụ quản lý nhà nước, phát triển kinh tế xã hội, hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng suất chất lượng, đáp ứng nhu cầu sản xuất, kinh doanh và xuất nhập khẩu hàng hoá của doanh nghiệp: Đã xây dựng và trình công bố ban hành kịp thời 200 TCVN bao gồm: 26 TCVN về sản phẩm, hàng hóa chủ lực; 17 TCVN sản phẩm do Bộ KH&CN quản lý; 21 TCVN truy xuất nguồn gốc; 27 TCVN sản xuất thông minh; 31 13 TCVN dịch vụ thông minh; 9 TCVN sản phẩm công nghệ mới; 87 TCVN lĩnh vực khác.

Góp phần đáp ứng mục tiêu góp phần nâng tỷ lệ hài hòa của hệ thống tiêu chuẩn quốc gia với tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn khu vực đến năm 2025 đạt khoảng 65%; giai đoạn 2026 - 2030: tỷ lệ hài hoà của hệ thống tiêu chuẩn quốc gia với tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn khu vực đạt khoảng 70-75%: Trong 200 TCVN có 175 TCVN hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế ISO, IEC, ASTM, (chiếm tỷ lệ 87,5%), 25 TCVN phù hợp với tài liệu của Ủy ban kỹ thuật Châu Âu về nước quả, tiêu chuẩn Codex về nguyên tắc chung vệ sinh thực phẩm, tài liệu của tổ chức mã số mã vạch toàn cầu về truy xuất nguồn gốc, tài liệu của hiệp hội nước quả Châu âu, tài liệu của EU về mật ong và sản phẩm hữu cơ, tiêu chuẩn của Đức về mật ong, về cà phê, tiêu chuẩn của Canada về sản phẩm hữu cơ, các phương pháp phân tích của AOAC về phân tích thực phẩm, hướng dẫn của UNIDO về truy xuất nguồn gốc chuỗi cung ứng cà phê nhân, hướng dẫn của World bank về khí nhà kính, Chỉ thị của Châu Âu về chất thải rắn, tài liệu của ICUMSA về phân tích đường, tiêu chuẩn của Malaysia và UEA về chứng nhận sản phẩm halal, tiêu chuẩn của Hàn Quốc, Trung Quốc về thủy phân protein, tiêu chuẩn của các nước vùng Vịnh, Philippin về thực phẩm halal và tham khảo tiêu chuần cơ sở về lò đốt rác thải và chitosan.

Theo thống kê tại Danh mục TCVN hiện hành tính đến hết năm 2021 có 12 854 TCVN trong đó có 8032 (62,48 %) TCVN hài hòa (Từ tháng 1 năm 2022 và đến tháng 6 năm 2023, Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng 241 TCVN (gồm cả 200 TCVN của nhiệm vụ này) trong đó có 214 (88,8%) TCVN hài hòa, các Bộ ngành xây dựng 548 TCVN (tính theo con số tiêu chuẩn đã được Bộ Khoa học và công nghệ thẩm định) trong đó 100 (20 %) TCVN hài hòa. Theo dữ liệu đó, đến tháng 6/2023 toàn hệ thống có 13 616 TCVN trong đó khoảng 8 346 (61,29 %) TCVN hài hòa. Qua đó cho thấy mặc dù tỷ lệ hài hòa đạt được ở Bộ Khoa học và Công nghệ là rất cao nhưng tính trung bình cả hệ thống thì tỷ lệ hài hòa chung năm 2022 lại giảm so với năm 2021 do tỷ lệ không hài hòa của các Bộ ngành.

Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 23234/2023) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

Đ.T.V (NASATI)