Những năm gần đây, tình trạng thiếu hụt nước trong các tháng mùa khô đã trở thành mối quan tâm thường xuyên tại các tỉnh Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ. Thiệt hại kinh tế do thiên tai hạn hán lên tới hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm, tập trung các tỉnh nói trên. Ví dụ năm 2013, thống kê của tỉnh Đắk Lắk cho biết chỉ riêng các tháng đầu mùa khô, tỉnh này đã chịu thiệt hại hơn 1000 tỷ đồng do hạn hán gay gắt, mất trắng diện tích cây mới trồng, nước sinh hoạt thiếu trầm trọng. Do vậy, bên cạnh việc tiếp tục nâng cao chất lượng dự báo, cảnh báo khô hạn, một trong những yêu cầu cấp bách của cộng đồng và những người hoạch định chính sách trung hạn hiện nay đặt ra là xác định thời điểm kết thúc quá trình khô hạn nói trên. Ngoài ra, dự báo thời điểm kết thúc mùa mưa gió mùa mùa hè cũng rất được quan tâm, nhất là đối với các quy trình vận hành liên hồ chứa ở Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ.

Mặc dù đã nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề nhưng cho đến thời điểm hiện tại các đơn vị dự báo nghiệp vụ ở Việt Nam như Trung tâm Dự báo KTTV Trung ương, các Đài KTTV khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên, Nam Bộ chưa xây dựng được một quy trình công nghệ dự báo phù hợp với từng khu vực cho các thời kỳ quan trọng này. Mùa mưa tại Tây Nguyên, Nam Bộ về cơ bản là trùng pha với thời kỳ hoạt động của gió mùa mùa hè, trong khi đó mùa mưa tại Trung Bộ không thuần túy chỉ tuân theo sự hoạt động của mùa gió mùa mùa hè. Do vậy, ứng với từng khu vực khí hậu, đề tài sẽ có cách tiếp cận khác nhau. Cụ thể, ở Tây Nguyên và Nam Bộ, bộ thông số gió, dẫn xuất của mưa, và một số yếu tố khí quyển - đại dương khác sẽ trở thành chủ thể nghiên cứu, còn ở Trung Bộ, sự hoạt động của bão, áp thấp nhiệt đới nhiều khả năng sẽ là tác nhân chính cấu thành nên mùa mưa ở đây.

Sự kết hợp giữa sản phẩm dự báo số trị và kỹ thuật thống kê tuy không phải là cách tiếp cận mới cho bài toán dự báo khí hậu nhưng trong điều kiện của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Trung ương hiện nay khi chưa có máy siêu tính đủ mạnh cho việc cài đặt và vận hành nghiệp vụ mô hình dự báo khí hậu khu vực thì đây là cách tiếp cận phù hợp, khả thi và hiệu quả kinh tế cao. Hiện nay tại Viện Khoa học KTTV&BĐKH, như đã giới thiệu ở trên, cũng đang triển khai một đề tài nghiên cứu dự báo sự hoạt động của gió mùa, trong đó mô hình động lực là phương pháp chính của đề tài. Tuy mục tiêu, phương pháp và phạm vi của hai đề tài là khác nhau nhưng nhóm thực hiện đề tài này sẽ chủ động tham vấn và chia sẻ thông tin trong quá trình triển 17 khai nhằm xây dựng được phương án dự báo tối ưu, tin cậy, phục vụ tốt các yêu cầu đặt ra trong khuôn khổ từng đề tài.

Từ những lý giải, phân tích trên, cần thiết phải nghiên cứu lựa chọn, xây dựng phương pháp dự báo thời điểm bắt đầu, kết thúc mùa mưa gió mùa hè phục vụ công tác dự báo tại cả trung ương, địa phương trong đó trọng tâm là các khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ. Sản phẩm dự báo của hệ thống này sẽ được cập nhật trên Internet để mọi người có thể truy cập và cùng tham khảo, khai thác.

Vì vậy đề tài: “Nghiên cứu xây dựng phương pháp dự báo thời điểm bắt đầu và kết thúc mùa mưa gió mùa hè khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ” do cơ quan chủ trì Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia phối hợp với Chủ nhiệm đề tài TS. Hoàng Đức Cường cùng thực hiện. Với mục tiêu: Xây dựng được bộ chỉ tiêu và hệ phương pháp dự báo hạn vừa, hạn dài đối với thời điểm bắt đầu và kết thúc mùa mưa gió mùa mùa hè cho các khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên, và Nam Bộ; Xây dựng được quy trình công nghệ dự báo cho thời điểm bắt đầu và kết thúc mùa mưa gió mùa mùa hè ở Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ; Góp phần cảnh báo sớm thiên tai với thời hạn trước 1-3 tháng phục vụ công tác điều hành sản xuất nông nghiệp và vận hành liên hồ chứa khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ.

Sau hai năm thực hiện, đề tài “Nghiên cứu xây dựng phương pháp dự báo thời điểm bắt đầu và kết thúc mùa mưa gió mùa mùa hè khu vực Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ” đã được hoàn thành. Dưới đây là một số kết quả khoa học mà Đề tài đã đạt được:

- Khẳng định được không tồn tại một chỉ tiêu phù hợp chung cho cả Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ bởi chế độ mưa tại Trung Bộ rất khác biệt với chế độ mưa ở Tây Nguyên và Nam Bộ;

- Xác minh, định lượng hóa được mối liên hệ giữa ngày BĐGMMH và sự gia tăng nắng nóng tại Trung Bộ;

- Lựa chọn được bộ chỉ tiêu xác định ngày bắt đầu mùa GMMH và ngày bắt đầu mùa mưa. Cụ thể như sau: 1) Chỉ tiêu NRM cho ngày bắt đầu GMMH trên khu vực Tây Nguyên và Nam Bộ là ngày mà tích số trung bình trượt 5 ngày của gió vĩ hướng mực 850hPa và khí áp bề mặt biển sau khi được chuẩn hóa đổi chiều từ đông sang tây. Ngược lại, chỉ tiêu NRM cho ngày kết thúc GMMH là ngày mà tích số trung bình trượt 5 ngày của gió vĩ hướng mực 850hPa và khí áp bề mặt biển sau khi được chuẩn hóa đổi chiều từ tây sang đông; 2) Chỉ tiêu THQ cho ngày bắt đầu mùa mưa ở Tây NguyênNam Bộ được cấu thành bởi bốn điều kiện như sau: 1) Tổng lượng mưa của 5 ngày liên tiếp trên 25 mm; 2) Ngày bắt đầu và ít nhất 2 ngày trong chuỗi 5 ngày liên tiếp đều có lượng mưa trên 0.1 mm/ngày; 3) Không có quá 7 ngày liên tiếp không có mưa trong chuỗi 30 ngày kể từ ngày bắt đầu mùa mưa; 4) Phải có ít nhất 50% số trạm trong vùng thoả mãn điều kiện trên.

Có thể tìm đọc báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 16453/2019) tại Cục Thông tin KHCNQG.

Đ.T.V (NASATI)