Lưu vực các sông miền Trung nói chung là nơi có cấu trúc địa chất phức tạp với lịch sử tiến hóa địa chất lâu dài. Dọc theo các lưu vực này, trong đó có vùng trung lưu - hạ lưu và các khu vực lân cận là nơi phổ biến các hiện tượng địa chất tân kiến tạo và kiến tạo hoạt động, thường xuyên xảy ra các hiện tượng tai biến địa chất như động đất, sụt lún, trượt lở, xói lở hoặc bồi lấp lòng sông, xói lở bờ biển.

Nhiều nghiên cứu địa chất hiện nay cho thấy vùng nghiên cứu có hoạt động kiến tạo tích cực và chính các hoạt động kiến tạo hiện đại này đã góp phần tạo nên các tai biến địa chất khu vực.

Như vậy, có thể thấy rằng khu vực miền Trung là nơi hội tụ các vận động tân kiến tạo mạnh mẽ và tiềm ẩn nhiều dạng tai biến địa chất trong đó có các tai biến nội sinh như động đất, núi lửa phun trào (diễn ra gần nhất năm 1923 ở đảo Tro, Bình Thuận) và các tác động thứ sinh của chúng, và không loại trừ cả các ảnh hưởng của sóng thần… Bên cạnh đó, các hoạt động địa chất ngoại sinh như xói lở, xâm thực bờ biển, biến đổi dòng chảy, bồi tụ… đang ảnh hưởng trực tiếp tới môi trường và có khả năng tạo ra các thiên tai nghiêm trọng trong khu vực. Do vậy, hiểu biết rõ về đặc điểm địa mạo – kiến tạo và sự tồn tại của các dịch chuyển tân kiến tạo cũng như vai trò của chúng với tai biến địa chất là một yêu cầu cấp bách nhằm góp phần đưa ra các giải pháp giảm thiểu tai biến địa chất, quản lý hữu hiệu các dòng sông, đới ven biển và thích ứng với các diễn biến môi trường bất lợi, đặc biệt trong điều kiện biến đổi khí hậu nước biển dâng đặc biệt là ở các lưu vực sông khu vực miền Trung.

Xuất phát từ thực tiễn trên, Cơ quan chủ trì Trung tâm nghiên cứu môi trường địa chấtTrường Đại học Mỏ- Địa chất cùng phối hợp với Chủ nhiệm đề tài GS. TS Trần Thanh Hải thực hiện “Nghiên cứu tác động của hoạt động tân kiến tạo đối với sự biến đổi dòng chính các lưu vực sông khu vực miền Trung phục vụ bảo vệ các dòng sông, thử nghiệm cho lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn” với mục tiêu xác định được tác động của hoạt động tân kiến tạo đối với sự biến đổi dòng chính các lưu vực sông khu vực Miền Trung phục vụ bảo vệ các dòng sông, thử nghiệm cho lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn.

Sau thời gian nghiên cứu, đề tài đã thu được những kết quả như sau:

Đã xác định được sự tồn tại và định lượng hóa được các dịch chuyển tân kiến tạo và quy luật của chúng và vai trò của chúng đối vói địa mạo trong các khu vực dọc các dòng chính của các sông lớn khu vực miền Trung, từ đó dự báo xu thế diễn biến và biến đổi địa hình, đặc biệt là đối với các dòng sông điều kiện thường và biến đổi khí hậu nước biển dâng.

Trên cơ sở nhận dạng được mối quan hệ nhân quả giữa vận động tân kiến tạo với hình thái và tiến hoá địa mạo và hệ thống thủy văn, đã dự báo được những tác động của hoạt động tân kiến tạo đến lòng dẫn dòng chảy mặt, hướng vận động nước dưới đất dọc các dòng chính thuộc vùng nghiên cứu và đặc biệt là trên dòng chính sông Vu Gia - Thu Bồn.

Nhận thức được vai trò quan trọng của các hoạt động kiến tạo tới môi trường, kinh tế xã hội, và cuộc sống trong khu vực lưu vực các dòng chính các sông vùng ven biển miền Trung, nghiên cứu này đã bước đầu đề xuất một số giải pháp bảo vệ dòng sông, nguồn nước, phục vụ phát triển bền vững kinh tế, xã hội khu vực lòng chinh các sông, trong đó có hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn thông qua việc tiếp cận nhận thức về vi trò của các vận động tân kiến tạo đối với hệ thống dòng chảy và lưu vực sông.

Trên sở nhận dạng được tác động của các vận động kiến tạo đối vói sự nâng cao hạy hạ thấp của địa hình mang tính địa phương và tác động cộng hưởng của chúng 32 đối với sự gia tăng mực nước biển, nghiên cứu này đã bổ sung cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng mang tính địa phương tại các khu vực nghiên cứu.

Có thể tìm đọc báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 17901/2020) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

Đ.T.V (NASATI)