Theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ủy ban Quốc gia tìm kiếm cứu nạn, trong khoảng thời gian 20 năm gần đây, hàng năm có khoảng 10 vụ tràn dầu, đặc biệt có những năm có tới 12 vụ tràn dầu như năm 2012, gây ô nhiễm, ảnh hưởng rất lớn đến môi trường vùng cửa sông và ven biển nước ta. Như vậy ngoài việc xác định vị trí, thời gian dầu tràn từ các vụ tai nạn, va đập của các tàu, cho đến nay, vấn đề khả năng tìm kiếm hay truy tìm nguồn gốc gây sự cố trên biển nói chung và gây ô nhiễm dầu tràn trên biển nói riêng vẫn là bài toán ngược thời gian phức tạp và gặp nhiều khó khăn trong việc giải quyết, một số trường hợp tràn dầu đã xảy ra vào cuối năm do tác động của bão và điều kiện khí tượng hải văn rất phức tạp.

Nhằm xây dựng được Quy trình công nghệ xác định vị trí, thời gian, nguồn gốc dầu tràn bằng việc tích hợp công nghệ viễn thám và công nghệ mô phỏng ngược thời gian phục vụ hỗ trợ xác định nguyên nhân sự cố tràn dầu; Xây dựng được Bộ công cụ WEBGIS phục vụ xác định vị trí, thời gian, nguồn gốc dầu tràn đối với trường hợp sự cố tràn dầu chưa rõ nguồn gốc, xuất hiện trên diện rộng tại nhiều tỉnh và trường hợp sự cố tràn dầu gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng để hỗ trợ ra quyết định, chỉ đạo điều tra xác định nguyên nhân; Xây dựng được Bộ tài liệu hướng dẫn chi tiết phương pháp kỹ thuật xác định vị trí, thời gian, nguồn gốc dầu tràn hỗ trợ xác định nguyên nhân sự cố tràn dầu phục vụ tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên ngành cấp khu vực và quốc gia, PGS. TS. Doãn Hà Phong cùng nhóm nghiên cứu tại Viện khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu - Bộ Tài nguyên và Môi trường đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu phương pháp kỹ thuật xác định vị trí, thời gian, nguồn gốc dầu tràn phục vụ hỗ trợ xác định nguyên nhân sự cố tràn dầu”.

Sau một thời gian triển khai thực hiện, đề tài đưa ra các kết luận như sau:

Đề tài đã xây dựng được Quy trình công nghệ xác định vị trí, thời gian, nguồn gốc dầu tràn bằng việc tích hợp công nghệ viễn thám và công nghệ mô phỏng ngược thời gian phục vụ hỗ trợ xác định nguyên nhân sự cố tràn dầu: trong đó Bộ công cụ xác định quỹ đạo dầu tràn Desktop có liên kết trực tiếp đến CSDL qua hệ thống Internet hoạt động 24/24 phục vụ cho công tác phòng ngừa, ứng phó và xử lý sự cố dầu tràn chưa rõ nguyên nhân.

Đã xây dựng được Bộ công cụ WEBGIS phục vụ xác định vị trí, thời gian, nguồn gốc dầu tràn đối với trường hợp sự cố tràn dầu chưa rõ nguồn gốc, xuất hiện trên diện rộng tại nhiều tỉnh; trường hợp sự cố tràn dầu gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng để hỗ trợ ra quyết định, chỉ đạo điều tra xác định nguyên nhân thông qua các Hướng dẫn cụ thể và công văn đồng ý tiếp nhận của 28 tỉnh thành ven biển, các Tổng cục có liên quan. Đã xây dựng được Bộ tài liệu hướng dẫn (4 tài liệu) chi tiết phương pháp kỹ thuật xác định vị trí, thời gian, nguồn gốc dầu tràn hỗ trợ xác định nguyên nhân sự cố tràn dầu phục vụ tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên ngành cấp khu vực và quốc gia, thông qua các buổi tập huấn, đề tài sẽ tiếp tục nâng cấp và đề xuất các phương án nhằm nâng cao hiệu quả của công tác phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả theo phương châm 4 tại chỗ.

Dựa trên thuật toán tối ưu GIS, đề tài bước đầu đã đưa ra phương pháp xác định quỹ đạo dầu tran ngược thời gian (và xuôi thời gian) kết hợp với các thông tin Viễn thám và hệ thống thông tin tàu biển, giúp cho công tác quản lý hỗ trợ phòng ngừa, ứng phó và giải quyết xử lý dầu tràn chưa rõ nguyên nhân hiệu quả hơn. Việc nghiên cứu thành công đề tài sẽ đảm bảo được sự hài hòa và bền vững giữa phát triển kinh tế xã hội của địa phương và bảo vệ môi trường, khai thác tài nguyên một cách bền vững. Các công cụ hoàn toàn miễn phí trong công tác ứng phó, xử lý sự cố dầu tràn sẽ đem lại những tác động tích cực đến phát triển kinh tế - xã hội, góp phần thực hiện phương châm tại chỗ trong công tác, tìm kiếm cứu nạn tại địa phương một cách kịp thời.

Mặc dù vậy, phương pháp đề xuất vẫn còn một số hạn chế nhất định như: yêu cầu nhiều thông tin chi tiết về đối tượng nghiên cứu, các tiêu chí đánh giá còn mang tính chủ quan, phụ thuộc vào ý kiến chuyên gia tại nhiều lĩnh vực khác nhau, dẫn đến tình trạng không nhất quán trong việc cho điểm trọng số một số tiêu chí. Vì vậy, để đảm bảo công tác ngăn ngừa, khắc phục sự cố tràn dầu được chủ động, nhanh chóng, hiệu quả và huy động được sự phối hợp thực hiện một cách đồng bộ, có tổ chức giữa các bên liên quan cần xây dựng kế hoặch ứng phó hỗ trợ ra quyết định, chỉ đạo điều tra xác định nguyên nhân nhằm đưa ra các nguy cơ, tình huống sự cố có khả năng xảy ra, các phương án ứng phó một cách nhanh chóng, đồng thời chuẩn bị lực lượng, phương tiện, trang thiết bị chuyên dụng cần thiết để xử lý kịp thời, loại trừ hoặc hạn chế tối đa nguồn dầu tràn ra môi trường. Ngoài ra để ngăn chặn và hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại do sự cố tràn dầu trên biển, nhiều biện pháp cần phải triển khai thực hiện đồng bộ như khung khổ pháp lý, xây dựng nguồn lực, tăng cường trang thiết bị và hợp tác quốc tế để thực hiện các hoạt động từ chuẩn bị, ứng phó, khắc phục và giải quyết hậu quả do sự cố tràn dầu. Tiếp tục hoàn thiện trên cơ sở thực tiễn khi bàn giao cho 28 tỉnh ven biển tiếp tục hoàn thiện quy trình phối hợp sau khi chuyển giao.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài (Mã số 19551/2021) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

P.T.T (NASATI)