Hiện tượng suy thoái của các giống lúa bản địa của Việt Nam diễn ra nghiêm trọng do sự thay thế của giống mới đang diễn ra mạnh mẽ, hiện tượng chặt phá rừng làm nương rẫy, chuyển đổi mục đích sử dụng đất và kỹ thuật canh tác đất dốc không phù hợp, biến đổi khí hậu làm gia tăng tần suất lũ lụt, hạn hán, nước biển dâng và thay đổi quy luật mùa vụ. Hậu quả là làm mất đa dạng sinh học; suy yếu môi trường sinh thái; sản xuất kém ổn định và phát triển không bền vững; xói mòn và suy giảm số lượng, chất lượng nguồn tài nguyên đất và nước; thiên tai xảy ra khốc liệt hơn; phát sinh dịch bệnh và nhiều dịch mới; mất dần văn hóa, tập quán và kiến thức bản địa. Do vậy, việc bảo tồn giống lúa cổ truyền có ý nghĩa rất lớn đối với đời sống dân sinh.

Trong số các giống lúa bản địa đang tồn tại ở các tỉnh phía Bắc thì các giống lúa Tẻ Mèo - Sơn La và Tẻ Đỏ - Điện Biên là những giống có giá trị dinh dưỡng cao được người dân ưu chuộng. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất lâu dài, việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật canh tác chưa phù hợp dẫn đến các giống lúa này đã bị thoái hóa và lẫn tạp nên năng suất và chất lượng đều giảm mạnh. Xuất phát từ thực tế sản xuất, trong thời gian từ năm 2018 đến năm 2021, nhóm nghiên cứu của ThS. Phạm Văn Tính tại Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu khai thác và phát triển nguồn gen giống lúa tẻ mèo Sơn La và tê đỏ Điện Biên” để khắc phục tình trạng thoái hóa giống, có phương hướng phát triển bền vững giống đặc sản trong thời gian tới.

Đề tài nhằm thực hiện mục tiêu khai thác và phát triển được nguồn gen giống lúa tẻ mèo Sơn La và tẻ đỏ Điện Biên phục vụ sản xuất gạo đặc sản, chất lượng cao.

Sau ba năm nghiên cứu, đề tài đã thu được các kết quả như sau:

- Đã tiến hành khảo sát và mô tả 36 tính trạng nông sinh học chính đối với giống lúa Tẻ mèo Sơn La và Tẻ đỏ Điện Biên, qua đó làm cơ sở khoa học trong việc xác định chính xác để sử dụng làm nguồn vật liệu trong quá trình phục tráng.

- Đã phục tráng thành công và áp dụng quy trình canh tác mới để xây dựng mô hình sản xuất cho hai giống với quy mô 50,5 ha giống lúa Tẻ mèo tại Mộc Châu - Sơn La và 51,8 ha giống lúa Tê đỏ tại Tuần Giáo - Điện Biên mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn so với giống lúa chưa được phục tráng.

- Đã sản xuất được 360 kg hạt siêu nguyên chủng giống lúa Tẻ mèo và 400 kg hạt siêu nguyên chủng giống lúa Tẻ đỏ; hiện nay 60 kg hạt giống Tẻ mèo và 100 kg hạt giống Tẻ đỏ SNC hiện đang được lưu giữ kho lạnh tại Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam; lượng còn lại đã được bàn giao cho UBND xã Đông Sang - Mộc Châu (bàn giao 300 kg giống lúa Tẻ mèo), Trung tâm dịch vụ Nông nghiệp huyện Tuần Giáo (bàn giao 300 kg giống lúa Tẻ mèo) để tiếp tục duy trì hạt giống gốc và chuẩn bị kế hoạch nhân rộng mô hình cho các giai đoạn tiếp theo.

- Đã hoàn thiện quy trình phục tráng giống lúa Tẻ mèo, Tẻ đỏ theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) 12181:2018 về quy trình sản xuất hạt giống cây trồng tự thụ phấn do Bộ Khoa học Công nghệ ban hành.

- Đã xây dựng bản mô tả chi tiết tính trạng đặc trưng theo DUS, đặc tính của các giống lúa đồng nhất với hầu hết các tính trạng được mô tả đang lưu giữ tại Trung tâm Tài nguyên thực vật.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 20908/2022) tại Cục Thông tin, Thống kê.

N.P.D (NASTIS)