Nghiên cứu khai thác và phát triển nguồn gen cây Trám đen Hoàng Vân (Canarium nigrum Swingle) tại một số tỉnh Trung du miền núi phía Bắc
Cập nhật vào: Thứ năm - 28/12/2023 03:41
Cỡ chữ
Cây Trám đen có tên khoa học: Canarium nigrum Swingle, 1900. Tên đồng nghĩa: Pimela nigra Lour, 1790; Canarium pimela Leenh, 1959; Canarium tramdenum Dai & Yakovl, 1985. Tên khác: Bùi, Cọ mác bây (Tày, Nùng).
Cây Trám đen là loài cây bản địa của nước ta, có phân bố tự nhiên ở các tỉnh Bắc Giang, Phú Thọ, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Nam, Đăk Lăk và Khánh Hòa. Cây Trám đen Hoàng Vân mọc tự nhiên và được trồng từ lâu đời tại xã Hoàng Vân, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Quả Trám đen Hoàng Vân ăn ngon có tiếng ở nước ta và đã được dùng như một nguồn thực phẩm sạch. Hàng năm, quần thể Trám đen Hoàng Vân cung cấp cho thị trường khoảng 50 -60 tấn quả tươi. Do đó, quần thể Trám đen Hoàng Vân là quần thể có nguồn gen quý cần được nghiên cứu bảo tồn, khai thác và phát triển.
Tuy vậy, cho đến nay chưa có nghiên cứu có tính chất hệ thống từ xác định giá trị nguồn gen, thành phần và hàm lượng các chất dinh dưỡng có trong quả, chọn giống, nhân giống, kỹ thuật trồng thâm canh, kỹ thuật thu hái, sơ chế, bảo quản quả. Do đó, đề tài khai thác và phát triển nguồn gen cây Trám đen Hoàng Vân giải quyết những tồn tại nêu trên nhằm góp phần vào bảo tồn và phát triển bền vững nguồn gen quần thể thực vật quý có giá trị kinh tế cao, đáp ứng được hiệu quả trên cả 3 phương diện kinh tế, xã hội và môi trường.
Chính vì thực trạng trên, TS. Hoàng Thanh Lộc và nhóm nghiên cứu tại Viện Cải thiện giống và Phát triển lâm sản đã thực hiện đề tài “Nghiên cứu khai thác và phát triền nguồn gen cây Trám đen Hoàng Vân (Canarium nigrum Swingle) tại một số tỉnh Trung du miến núi phía Bắc” với mục tiêu: Tuyển chọn được ít nhất 20 cây trội Trám đen Hoàng Vân có năng suất quả lớn hơn 15% so với quần thể tại địa phương; Xây dựng hướng dẫn kỹ thuật nhân giống bằng phương pháp ghép; hướng dẫn kỹ thuật trồng thâm canh lấy quả; hướng dẫn kỹ thuật thu hái, sơ chế, bảo quản quả Trám đen Hoàng Vân; Xây dựng được 01 ha vườn tập hợp giống cây ghép tại Bắc Giang và 06 ha mô hình trồng thâm canh cây ghép tại 3 tỉnh Bắc Giang, Phú Thọ và Quảng Ninh (2 ha/tỉnh).
Sau thời gian nghiên cứu, đề tài đã thu được những kết quả như sau:
Về thực trạng gây trồng, sản lượng, kỹ thuật thu hái, sơ chế bảo quản quả Trám đen Hoàng Vân:
- Diện tích quần thể Trám đen Hoàng Vân tại xã Hoàng Vân, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang khoảng 40 ha, trong đó có khoảng 2.000 cây Trám đen có tuổi từ 16 - 80 năm, đang cho thu hoạch quả, năng suất quả trung bình của mỗi cây 25 kg/cây/năm. Sản lượng quả trung bình hàng năm của quần thể khoảng 50 tấn, những năm được mùa sản lượng qủa có thể đạt 60 tấn.
- Đến năm 2016, một số vườn ươm tại xã Hoàng Vân đã ghép cây để nhân giống, song tỉ lệ sống thấp chỉ đạt 20%.
- Người dân xã Hoàng Vân đã có kỹ thuật thu hái quả thủ công, kỹ thuật sơ chế bằng om trám, nấu trám và bảo quản trám om, trám nấu trong tủ lạn
Về đặc điểm lâm học của cây Trám đen Hoàng Vân:
- Về sinh trưởng: Hệ số biến động về D1,3 có xu hướng giảm dần theo chiều tăng cấp tuổi, trong đó cao nhất ở cấp tuổi 1 là 44,6% và thấp nhất ở cấp tuổi 13 là 1,39%. Hệ số biến động về chiều cao cây cũng có xu hướng giảm dần theo chiều tăng cấp tuổi, trong đó cao nhất ở cấp tuổi 2 là 28,21% và thấp nhất ở cấp tuổi 13 là 10,25%. Như vậy, sự phân hóa về đường kính và chiều cao cây trong quần thể Trám đen Hoàng Vân có xu hướng giảm dần theo chiều tăng của cấp tuổi.
- Về phát triển: Cây trồng từ hạt bắt đầu có quả ở 8 năm tuổi (trong cấp tuổi 2) và đạt đỉnh về năng suất quả ở cấp tuổi 13 (55 -60 năm tuổi), sau đó năng suất quả giảm dần. Hệ số biến động trung bình về năng suất quả giữa các cá thể của 13 cấp tuổi là 63,52%, ở mức rất cao. Vì vậy, cây Trám đen Hoàng Vân rất có tiềm năng trong chọn giống về năng suất quả.
- Về vật hậu: Cây Trám đen Hoàng Vân có 3 thời kỳ nảy chồi trong năm nên có thể có 3 vụ ghép là vụ đông xuân, vụ cuối xuân và vụ thu, trước khi cây bật lộc.
- Về điều kiện điạ hình, đất đai của quần thể Trám đen Hoàng Vân: Địa hình thuộc vùng soi bãi, gò đồi thấp ven sông Cầu, độ dốc < 5o ; tầng đất dày, đất hơi chua, nghèo mùn, hàm lượng đạm dễ tiêu và lân dễ tiêu từ trung bình đến giàu, giàu kali và có các nguyên tố khoáng: Ca, Mg, Mn, Fe, Zn, Cu.
Về đặc điểm di truyền riêng biệt của quần thể Trám đen Hoàng Vân:
Đề tài đã đăng kí được 12 trình tự nucleotide thuộc 4 vùng gen (ITS, matK, rbcL và rpoC1) của quần thể Trám đen Hoàng Vân tại ngân hàng gen thế giới.
Về giá trị dinh dưỡng trong quả của quần thể Trám đen Hoàng Vân:
- Trong thịt quả Trám đen Hoàng Vân có 24 chất, trong đó có 21 chất dinh dưỡng cần thiết đối với cơ thể con người, bao gồm: protein, hydratcacbon, lipit, đường, beta-caroten, axit citric, tanin; 6 loại vitamin: VC, VB3, VB5, VB6, VE, VK; 8 loại khoáng chất: Ca, P, K, Fe, Mg, Mn, Zn, Cu.
- Trong nhân hạt có 23 chất như trong thịt quả (không có tanin)
Về tuyển chọn cây trội:
20 cây trội tuyển chọn đã được Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Bắc Giang cấp chứng chỉ công nhận. Các cây trội được phân bố tại 8 cấp tuổi: 5,6,8,9,10,11,12,13. Các cây trội có độ vượt về năng suất quả so với năng suất quả trung bình cùng cấp tuổi từ 48,8% - 175,2%; có chất lượng cảm quan tốt: thơm, bùi, béo, không chua, không chát, không sượng.
Về tính đa dạng di truyền của các cây trội:
- Quan hệ di truyền của 20 cây trội Trám đen Hoàng Vân được chia làm 2 nhánh chính có hệ số tương đồng di truyền trong khoảng từ 61% đến 86%.
- Tính đa dạng di truyền của các cây trội ở mức tương đối cao, 2 thông số di truyền của 20 cây trội He = 0,610 > Ho = 0,502. Như vậy, các cây trội là sản phẩm của hiện tượng thụ phấn chéo.
Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 19286/2021) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.
Đ.T.V (NASATI)