Trong kế hoạch xây dựng thương hiệu sâm quốc gia, diện tích trồng sâm Ngọc Linh đang được mở rộng nhanh chóng, hiện tại tỉnh Kon Tum đã quy hoạch vùng trồng sâm rộng gần 32.000 ha, đòi hỏi một lượng cây giống lớn, chất lượng cao, ổn định, cung cấp thường xuyên. Hiện tại, việc nhân giống truyền thống từ gieo hạt gặp rất nhiều bất cập, cụ thể: nguồn giống hạn chế, giá thành cao, hệ số nhân giống thấp, thời gian phân tầng hạt giống kéo dài (20-22 tháng). Vì vậy, cần có phương án nhân giống thay thế; và nhân giống vô tính là một công cụ và giải pháp khả thi nhằm khắc phục những hạn chế từ việc nhân giống hữu tính cây sâm Ngọc Linh.

Hệ thống nuôi cấy ngập chìm tạm thời (TIS-Temporary Immersion System) là hệ thống nuôi cấy tiên tiến có nhiều ưu điểm so với hệ thống nuôi cấy trên thạch rắn. Trong TIS, dinh dưỡng sẽ được bơm và hút ra khỏi mẫu nuôi cấy theo chu kì, điều này giúp mẫu nuôi cấy tiếp xúc đều với dinh dưỡng và oxi, tránh bị ngập liên tục làm ức chế sinh trưởng của cây và có thể thay đổi môi trường. Thực tế đã chứng minh ứng dụng hệ thống TIS sẽ giúp rút ngắn thời gian nuôi cấy, tăng tỉ lệ tạo callus, phôi, tăng chất lượng cây giống. Đối với loài sâm, hệ thống TIS giúp tạo sinh khối gấp đôi và lượng saponin gấp 13 lần so với hệ thống nuôi cấy lỏng thông thường. Từ thực tế trên, TS. Đinh Xuân Tú đã phối hợp với các cộng sự tại Trung tâm ươm tạo và hỗ trợ doanh nghiệp khoa học và công nghệ thực hiện đề tài “Nghiên cứu hoàn thiện quy trình nhân giống invitro sâm Ngọc Linh (Panax Vietnamensis) bằng công nghệ bioreactor” từ năm 2018 đến năm 2019.

Đề tài hướng đến thực hiện các mục tiêu sau: xây dựng được quy trình nhân giống in vitro sâm Ngọc Linh bằng bioreactor đạt tỉ lệ cây ra rễ trong phòng thí nghiệm tối thiểu đạt 80%, tỉ lệ xuất vườn tối thiểu 80%; xây dựng được mô hình nhân giống in vitro sâm Ngọc Linh theo hướng sản xuất công nghiệp, cung cấp cho địa phương tối thiểu 1,5 vạn cây/ năm; xây dựng được mô hình sản xuất sâm Ngọc Linh từ cây giống in vitro, quy mô 01 ha, tỉ lệ sống sau 12 tháng tối thiểu đạt 70%; và tiêu chuẩn hóa cơ sở của cây giống in vitro sâm Ngọc Linh.

Sau 2 năm nghiên cứu, đề tài đã thu được các kết quả nổi bật như sau:

- Đã hoàn thiện quy trình nhân giống in vitro sâm Ngọc Linh bằng công nghệ bioreactor có tính ổn định cao và hiệu quả, cho tỷ lệ cây ra rễ trong phòng thí nghiệm đạt 89,33%, tỷ lệ xuất vườn đạt 81,9%;

- Đã nghiên cứu công nghệ chăm sóc cây in vitro ngoài vườn ươm: Cây giống in vitro sâm Ngọc Linh đạt chuẩn được huấn luyện làm quen với điều kiện môi trường ngoài vườn ươm 5 ngày trước khi rút bình. Giá thể ra ngôi được xử lý sạch mầm bệnh, và trộn theo tỷ lệ 2/3 đất mùn rừng + 1/3 cát sông. Trước khi ra ngôi, giá thể được đóng ầu, tưới đủ ẩm 75%, để ổn định 2 ngày rồi mới trồng cây. Sau khi trồng, luống ươm được che phủ hoàn toàn 4-6 tuần. Kiểm tra nhiệt độ và độ ẩm luống ươm hàng ngày, khi nhiệt độ ≥ 25oC và độ ẩm dưới 50% cần mở vén chân luống, bổ sung ẩm bẳng hình thức tưới phun sương. Sau khi ươm 7 ngày, cần tiến hành phun phân bón lá MK501 mỗi tuần một lần. Phun phòng trừ nấm bệnh hại 14 ngày/ lần bằng thuốc Ridomil Gold với liều lượng pha 10-20g/20 lít nước;

- Đã xây dựng tiêu chuẩn cơ sở cây giống in vitro sâm Ngọc Linh. Trong Tiêu chuẩn cơ sở (TCCS) của cây giống in vitro, ngoài yêu cầu về hình thái chung (như cây sinh trưởng khỏe, không có vết thương cơ giới, không biểu hiện bệnh, không có cây khác dạng) thì cây giống in vitro phải có củ chắc với đường kính ≥0,7 cm, có đầu mầm (củ phân đốt), có số lượng rễ ≥3, đường kính thân ≥2 mm, chiều dài thân ≥5 cm;

- Đã xây dựng được mô hình nhân giống in vitro sâm Ngọc Linh theo hướng sản xuất công nghiệp, cung cấp cho địa phương trên 1,5 vạn cây/năm tại Trung tâm quốc gia Nghiên cứu và Phát triển sâm Ngọc Linh; Đã xây dựng mô hình sản xuất sâm Ngọc Linh từ cây giống in vitro quy mô 01 ha dưới tán rừng tự nhiên, tại tiểu khu 217, xã Măng Ri, huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum, với tỷ lệ sống sau 12 tháng trồng đạt tối thiểu 81,9%;

- Đã đánh giá đặc điểm sinh trưởng phát triển của cây giống in vitro qua các giai đoạn: phòng thí nghiệm, vườn vươm, vườn sản xuất (sau 12 tháng trồng).

Việc hoàn thiện quy trình nhân giống in vitro sâm Ngọc Linh và xây dựng mô hình sản xuất giống sâm Ngọc Linh bằng công nghệ bioreactor đáp ứng nhu cầu giống, phục vụ phát triển sâm Ngọc Linh, mang lại hiệu quả cao cho người sản xuất và kinh doanh.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu (Mã số 21348/2022) tại Cục Thông tin, Thống kê.

N.P.D (NASTIS)