Nghị quyết 20-NQ/TW năm 2012 của Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định vai trò then chốt của khoa học và công nghệ (KH&CN) trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nghị quyết nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới tư duy, tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước đối với lĩnh vực KH&CN, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các cấp ủy, chính quyền về tầm quan trọng của KH&CN đối với sự phát triển quốc gia. Để hiện thực hóa các chủ trương này, Bộ KH&CN đã ban hành Quyết định số 16/QĐ-BKHCN năm 2019, triển khai chương trình hành động tập trung vào việc phát triển thị trường KH&CN, các doanh nghiệp KH&CN và dịch vụ KH&CN; thúc đẩy thương mại hóa các kết quả nghiên cứu, phát triển các tổ chức trung gian của thị trường KH&CN và phối hợp triển khai chính sách hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo, phát triển doanh nghiệp KH&CN. Trong bối cảnh đó, các cơ sở ươm tạo công nghệ và doanh nghiệp KH&CN, một bộ phận quan trọng của hệ thống tổ chức trung gian thị trường KH&CN, đóng một vai trò then chốt trong việc hỗ trợ doanh nghiệp. Đây là một yêu cầu cấp thiết và đã được quy định rõ trong Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Tiếp tục thúc đẩy hoạt động này, Bộ KH&CN đã ban hành Thông tư số 07/2020/TT-BKHCN năm 2020, hướng dẫn việc thành lập các cơ sở ươm tạo doanh nghiệp nhỏ và vừa, cơ sở kỹ thuật hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa và khu làm việc chung hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo. Chính sách này nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp khởi nghiệp dựa trên nền tảng đổi mới sáng tạo, góp phần tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, hoạt động khởi nghiệp hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức khi nhiều cá nhân và tổ chức có ý tưởng sáng tạo và mong muốn phát triển kinh doanh lại thiếu các nguồn lực cần thiết để vượt qua giai đoạn khởi đầu đầy khó khăn, đặc biệt là về vốn, nhân lực, kỹ năng và khả năng tiếp cận thị trường. Bên cạnh đó, hiệu quả hoạt động của các cơ sở ươm tạo hiện tại cũng đặt ra nhiều vấn đề cần xem xét.

Với gần 50 vườn ươm trên cả nước, sau một thời gian hoạt động, đặc biệt trong bối cảnh phong trào khởi nghiệp đang phát triển mạnh mẽ, các vườn ươm đã bộc lộ những hạn chế nhất định. Cụ thể, đội ngũ vận hành tại nhiều cơ sở ươm tạo, đặc biệt là các cơ sở công lập, còn thiếu tính chủ động, sự sẵn sàng và định hướng thị trường rõ ràng. Vấn đề huy động vốn cho việc hình thành và duy trì hoạt động của các vườn ươm cũng gặp nhiều khó khăn, nguồn vốn từ ngân sách nhà nước và địa phương dành cho các vườn ươm phi lợi nhuận còn hạn chế, chủ yếu tập trung vào cơ sở vật chất ban đầu. Ngoài ra, sự thiếu hụt mạng lưới chuyên gia và các dịch vụ chuyên nghiệp, cùng với nguồn lực đầu tư hạn chế từ ngân sách nhà nước cho các cơ sở ươm tạo công lập, đang ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp. Để nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ sở ươm tạo công nghệ và doanh nghiệp KH&CN, cần tập trung vào các giải pháp then chốt như nâng cao trình độ đội ngũ quản lý và vận hành, tăng cường hợp tác công – tư trong đầu tư vốn và hạ tầng kỹ thuật, xây dựng mạng lưới chuyên gia mạnh mẽ và hoàn thiện chính sách ưu đãi, hỗ trợ. Từ những phân tích trên, nhiệm vụ nghiên cứu cấp thiết đặt ra là: Làm thế nào để nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ sở ươm tạo công nghệ và ươm tạo doanh nghiệp KH&CN? Cụ thể, cần tìm ra các giải pháp hiệu quả để nâng cao khả năng hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận và sử dụng các nguồn lực cần thiết, nâng cao chất lượng các dịch vụ tư vấn, đào tạo và tăng cường hỗ trợ tư vấn xây dựng phương án và mô hình kinh doanh phù hợp.

Xuất phát từ những lý do trên, TS. Đào Quang Thủy cùng các cộng sự đã triển khai đề tài: “Nghiên cứu đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ sở ươm tạo công nghệ và ươm tạo doanh nghiệp khoa học và công nghệ”.

Trong quá trình nghiên cứu, nhóm tác giả đã giải quyết các vấn đề cốt lõi sau:

* Xây dựng nền tảng lý luận và thực tiễn: Đề tài đã làm rõ cơ sở lý thuyết và thực tiễn về mô hình cơ sở ươm tạo, tập trung vào các hình thức phổ biến như vườn ươm và trung tâm ươm tạo.

* Đánh giá thực trạng và phân tích hạn chế: Nghiên cứu đã tiến hành đánh giá một cách hệ thống thực tế hoạt động hỗ trợ ươm tạo tại các cơ sở điển hình, từ đó xác định các hạn chế hiện hữu và phân tích sâu sắc nguyên nhân dẫn đến những hạn chế này.

* Đề xuất giải pháp toàn diện: Đề tài đã đề xuất các nhóm giải pháp mang tính chiến lược nhằm nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ sở ươm tạo. Đặc biệt, nhóm tác giả nhấn mạnh sự tương tác biện chứng và tính đồng bộ cần thiết giữa các giải pháp từ phía nhà nước và các giải pháp từ chính các cơ sở ươm tạo để đạt được hiệu quả tối ưu.

* Ứng dụng và tác động bước đầu: Kết quả nghiên cứu đã được cụ thể hóa bằng các đề xuất văn bản, hỗ trợ hai cơ sở triển khai các biện pháp cải thiện chất lượng hoạt động, bước đầu ghi nhận sự gia tăng số lượng doanh nghiệp ươm tạo thành công. Đáng chú ý, nghiên cứu này đã góp phần vào việc thành lập vườn ươm thuộc Trung tâm tiến bộ kỹ thuật của Sở KH&CN Hà Nội và cung cấp thông tin hữu ích cho một số tỉnh, như Gia Lai, trong quá trình xây dựng cơ sở ươm tạo.

Mặc dù đã đạt được những kết quả ban đầu quan trọng, hướng nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc làm sáng tỏ thêm các vấn đề sau:

1. Phát triển hệ thống đánh giá chất lượng: Xây dựng bộ tiêu chí và phương pháp đo lường khoa học để đánh giá một cách định lượng và khách quan chất lượng hoạt động của các cơ sở ươm tạo công nghệ và doanh nghiệp KH&CN.

2. Nghiên cứu về nguồn lực và mô hình quản lý: Xác định vai trò và mức độ cần thiết của nguồn ngân sách nhà nước trong việc tiếp tục hỗ trợ các cơ sở ươm tạo công nghệ và doanh nghiệp KH&CN, đồng thời đề xuất các mô hình quản lý và tổ chức linh hoạt, phù hợp với thực tiễn.

3. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ: Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế chính sách ưu đãi và hỗ trợ cho các hoạt động của cơ sở ươm tạo công nghệ, ươm tạo doanh nghiệp KH&CN, bao gồm cả việc xây dựng cơ chế chứng nhận các cơ sở ươm tạo.

4. Xây dựng đề án phát triển tổng thể: Nghiên cứu và đề xuất xây dựng Đề án tổng thể về hỗ trợ phát triển các cơ sở ươm tạo công nghệ và ươm tạo doanh nghiệp KH&CN giai đoạn 2022-2030, tạo khuôn khổ chiến lược cho sự phát triển bền vững của hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Đề tài đã cung cấp và làm rõ thêm luận cứ khoa học để đề xuất chính sách kịp thời để hỗ trợ tạo điều khiện thuận lợi phát triển các cơ sở ươm tạo trong thời gian tới. Sản phẩm của đề tài dùng để cung cấp luận cứ khoa học và thực tiễn cho hoạch định cơ chế chính sách phát triển các cơ sở ươm tạo công nghệ, ươm tạo doanh nghiệp KH&CN. Từ đó dần hoàn thiện, đồng bộ, thống nhất chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện chủ trương phát triển hệ thống các cơ sở ươm tạo công nghệ, doanh nghiệp KH&CN của Đảng và Nhà nước.

Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 20826/2022) tại Cục Thông tin, Thống kê.

P.T.T (NASTIS)