Tại Việt Nam, thúc đẩy một nền kinh tế xanh cho phát triển bền vững sẽ nâng cao nhận thức của cộng đồng trong công tác quản lý, sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên của đất nước gắn với bảo vệ môi trường. Tại Việt Nam, các nhà máy nhiệt điện đang xây dựng và đã đi vào vận hành với đặc thù công nghệ của nhiệt điện đốt than, khi khởi động lò hơi hoặc khi công suất lò thấp. Hai mươi nhà máy nhiệt điện than đang vận hành với lượng tro xỉ, thạch cao thải ra hơn 15,7 triệu tấn/năm. Chính vì vậy, việc nghiên cứu các công cụ sản xuất, quản lý luôn được các doanh nghiệp sản xuất quan tâm nhằm đáp ứng tốt nhất nhu cầu của khách hàng và xã hội, giảm thiểu những ảnh hưởng xấu đến môi trường và đảm bảo sản xuất bền vững cho nền kinh tế.

Quá trình sản xuất trong doanh nghiệp được xem như một quá trình di chuyển dòng nguyên vật liệu (NVL). Nói cách khác, hệ thống này bao gồm dòng NVL tạo ra giá trị gia tăng (từ mua NVL đầu vào thông qua gia đoạn sản xuất đặc thù tới phân phối sản phẩm cho người tiêu dùng. Theo quản lý quá trình, doanh nghiệp sản xuất được xem như một quá trình di chuyển dòng NVL. Nói cách khác, hệ thống này bao gồm dòng NVL liên hệ với tạo ra giá trị gia tăng (từ mua NVL đầu vào thông qua gia đoạn sản xuất đặc thù tới phân phối sản phẩm cho người tiêu dùng. Phân tích dòng nguyên vật liệu (Material Flow Analysis – MFA) là một công cụ quan trọng nhằm quản lý quá trình sản xuất thông qua sự theo dõi sự vận động của nguyên vật liệu từ tham gia vào quá trình sản xuất, cấu thành nên sản phẩm, tái sử dụng, phế liệu và chỉ ra những ảnh hưởng của từng giai đoạn sử dụng NVL tới môi trường. Nghiên cứu phân tích dòng NVL có thể hướng tới toàn bộ nền kinh tế, các khu vực kinh tế, các doanh nghiệp hay từng loại NVL, sản phẩm hay một loại vật chất nào đó. Như vậy, MFA là công cụ để đánh giá về sử dụng NVL hướng tới tiết kiệm chi phí NVL trong doanh nghiệp. Những điều kiện áp dụng, cách thức vận dụng chi tiết công cụ MFA để từ đó hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc đánh giá sử dụng NVL là cần thiết. Do đó, nhóm nghiên cứu do TS. Nguyễn Tố Tâm, Trường Đại học Điện lực đứng đầu đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu công cụ phân tích dòng nguyên vật liệu nhằm tối ưu hoá quá trình sản xuất trong các doanh nghiệp nhiệt điện” với phạm vi nghiên cứu là doanh nghiệp nhiệt điện để có thể góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực của doanh nghiệp và xã hội, nâng cao ý thức tiết kiệm năng lượng, tài nguyên, phát triển bền vững của các doanh nghiệp sản xuất công nghiệp.

Sau một thời gian triển khai thực hiện, Đề tài nghiên cứu đã thực hiện được một số đóng góp chủ yếu về lý luận và thực tiễn như sau:

Thứ nhất, nghiên cứu đã tổng hợp cơ sở lý luận về công cụ phân tích dòng NVL trong doanh nghiệp từ đó giảm thiểu lãng phí và giúp tối ưu hoá sản xuất. Đây là những đóng góp trên cơ sở lý thuyết, những nghiên cứu trước đó về phân tích dòng NVL.

Thứ hai, phân tích được dòng NVL trong doanh nghiệp nhiệt điện than để đánh giá lãng phí NVL trong các công đoạn, xác định mô hình phân tích dòng NVL trong doanh nghiệp nhiệt điện.

Thứ ba, đưa ra đề xuất vận dụng công cụ phân tích dòng NVL trong doanh nghiệp nhiệt điện; đưa ra bảng tính toán hướng dẫn và bộ số liệu đánh giá về sử dụng phân tích dòng NVL nhằm giảm thiểu lãng phí, giảm tác động tiêu cực tới môi trường và điều kiện vận dụng công cụ phân tích dòng NVL trong các doanh nghiệp nhiệt điện.

Việc áp dụng MFA, Kế toán chi phí dòng vật liệu (MFCA) trong doanh nghiệp mang lại rất nhiều lợi ích từ thông qua việc cung cấp khả năng như: Cải tiến quá trình sản xuất vì MFA, MFCA giúp phân tích hợp lý và chính xác những giai đoạn sản xuất, xác định ảnh hưởng của dòng di chuyển NVL tới giá trị thành phẩm, lãng phí NVL; Hỗ trợ phân tích chi phí nhằm cắt giảm giá thành sản xuất từ đó dẫn đến yêu cầu nghiên cứu về thiết kế sản phẩm, xây dựng định mức nguyên vật liệu; Hỗ trợ công tác lập kế hoạch, đặt mục tiêu cụ thể cho việc cải tiến tại phân xưởng, nhà máy (kiểm tra chất lượng, ISO, bảo trì máy móc...); Ứng dụng trong chuỗi cung ứng, mang lại lợi ích cho xã hội và (5) nâng cao uy tín của doanh nghiệp khi tham gia vào quá trình bảo vệ môi trường, đảm bảo phát triển bền vững.

Phân tích dòng NVL là công cụ quản lý nhằm cắt giảm lãng phí trong sử dụng NVL và tác động đến môi trường. Các doanh nghiệp nhiệt điện nghiên cứu áp dụng công cụ phân tích dòng NVL, đảm bảo sự cân bằng vật chất trong sử dụng NVL chính, tính đủ các lãng phí, giá thành điện và chi phí không được tính vào chi phí sản phẩm. Bằng nghiên cứu tình huống điển hình tại 2 nhà máy nhiệt điện phía Bắc Việt Nam, các tác giả đã thực hiện đánh giá định lượng về chi phí NVL và phân tách thành từng loại chi phí theo yêu cầu của MFCA.

Với các giả thuyết và đưa ra biểu mẫu cho quy trình thực hiện kế toán chi phí dòng NVL, đề tài đã đưa ra được các hướng dẫn cụ thể, giúp xác định lãng phí trong tính giá thành điện sản xuất và lãng phí nhiều ở công đoạn nào để có những hành động phù hợp.

Tuy nhiên, Đề tài chỉ thực hiện nghiên cứu điển hình tại hai nhà máy nhiệt điện than, chưa nghiên cứu rộng hơn theo quy mô khác nhau, công nghệ khác nhau của nhà máy nhiệt điện để đánh giá. Việc phân tích dòng NVL mới chỉ dừng ở phân tích vĩ mô (theo các giai đoạn, công nghệ sử dụng) mà chưa đi vào phân tích vi mô để có được đánh giá chi tiết hơn. Hơn nữa do thiếu số liệu thống kê về số lượng hao phí than giữa các giai đoạn cũng như thống kê các số liệu để phân bổ các khoản mục chi phí. Với việc áp dụng vận dụng nhưng việc đề xuất mới chỉ dừng ở mô hình, báo cáo giả định do phương pháp thực hiện. Việc nghiên cứu MFA có thể dùng phương pháp mô phỏng thực hiện và đánh giá được tính tối ưu quá trình sản xuất và đem lại trực quan khi đánh giá.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài (Mã số 15788/2019) tại Cục Thông tin khoa học và Công nghệ Quốc gia.

P.T.T (NASATI)