Ngày 13/4/2021 tại Hà Nội, Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam đã có buổi làm việc với Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN). Cùng tham dự buổi làm việc có: ông Châu Văn Minh - Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Chủ tịch Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam; ông Nguyễn Sĩ Hiệp - Phó Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ; ông Đỗ Hoàng Anh Tuấn - Thứ trưởng Bộ Tài Chính; ông Nguyễn Văn Phúc - Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo; ông Phan Tâm - Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông; ông chí Đặng Nguyên Anh - Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam; đại diện Lãnh đạo các đơn vị thuộc Văn phòng Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan. Về phía Bộ KH&CN có ông Huỳnh Thành Đạt - Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ KH&CN; các đ/c Lãnh đạo Bộ KH&CN; lãnh đạo các đơn vị thuộc Bộ.

Quang cảnh buổi làm việc. Ảnh: VGP/Đình Nam

Báo cáo tại buổi làm việc, Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định đã nêu bật những kết quả KH, CN&ĐMST trong năm 2020 và giai đoạn 2016 - 2020, từng bước khẳng định vai trò động lực trong phát triển kinh tế - xã hội. Chỉ số đóng góp của năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) vào tăng trưởng tăng từ 33,6% bình quân giai đoạn 2011-2015 lên 45,2% giai đoạn 2016-2020, tính chung 10 năm 2011-2020 đạt 39,0% (vượt mục tiêu 35%). Tốc độ tăng năng suất lao động bình quân giai đoạn 2016-2020 là 5,8%/năm (cao hơn mức 4,3%/năm của giai đoạn 2011-2015); Tỉ trọng giá trị xuất khẩu sản phẩm công nghệ cao trong tổng giá trị xuất khẩu hàng hoá tăng từ 19% năm 2010 lên khoảng 50% năm 2020. Chỉ số ĐMST của Việt Nam (GII) năm 2020 xếp thứ 42/131 quốc gia, dẫn đầu nhóm quốc gia có cùng mức thu nhập và đứng thứ 3 trong ASEAN sau Singapo và Malaixia. Hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST Việt Nam bắt đầu hình thành và phát triển. Cùng với đó, số lượng bài báo công bố quốc tế ISI của Việt Nam giai đoạn 2016-2020 tăng trung bình 20%. Đầu tư cho KH&CN đã có sự dịch chuyển tích cực; Nghiên cứu KH&CN đã có nhiều đóng góp tích cực trong hoạt động phòng chống dịch bệnh Covid-19…

Tại buổi làm việc, các đ/c Lãnh đạo Bộ và đại diện các bộ ngành, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đã trao đổi nhiều vấn đề liên quan đến cơ chế hoạt động tự chủ của các đơn vị sự nghiệp công lập; chuyển giao công nghệ, hỗ trợ doanh nghiệp phát triển; giải pháp để doanh nghiệp chủ động đầu tư vào KH&CN, cơ chế để lập viện nghiên cứu trong doanh nghiệp; làm sao để doanh nghiệp trở thành trung tâm của hệ thống ĐMST quốc gia; cơ chế đột phá để xây dựng nhóm nghiên cứu mạnh trong trường đại học;…

Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam phát biểu tại buổi làm việc. Ảnh: Ngũ Hiệp.

Đánh giá về những thành tựu của ngành KH&CN, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho rằng, 5 năm qua, lĩnh vực KH&CN có những bước phát triển rất đáng ghi nhận, góp phần lớn vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn đã đóng góp vào xây dựng chủ trương, đường lối, chính sách, trực tiếp nhất là Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng; thực hiện các chương trình, nhiệm vụ khoa học lớn như Đề án Nghiên cứu, biên soạn bộ Lịch sử Việt Nam (Quốc sử); xây dựng bộ Địa chí quốc gia Việt Nam (Quốc chí); phục vụ nghiên cứu các xu thế mới của thế giới như cách mạng công nghiệp 4.0, xã hội 5.0… Lĩnh vực khoa học cơ bản đạt được nhiều thành tựu thể hiện qua các xếp hạng, công bố nghiên cứu quốc tế. Đặc biệt, KH&CN ứng dụng thể hiện qua trình độ công nghệ có những bước tiến rõ nét như tăng năng suất các nhân tố tổng hợp hay những sản phẩm (từ hàng tiêu dùng đến máy móc tối tân, hiện đại) do các doanh nghiệp Việt Nam tiếp nhận công nghệ của thế giới, có cải tiến hoặc có những công nghệ tự phát triển.

Về định hướng thời gian tới, theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, để Việt Nam có thể bứt phá, phát triển nhanh hơn, bền vững hơn, không có cách nào khác là chúng ta phải có những đột phá mới để KH&CN trở thành sức mạnh, động lực thực sự. Bộ KH&CN cần phối hợp chặt chẽ với các bộ ngành để tiếp tục tháo gỡ những vướng mắc từ nhiều năm nay và “càng về sau càng khó”. Đồng thời, cần dựa trên nghiên cứu xu thế KH&CN của thế giới, tìm ra những cái mới để kiến nghị. Phó Thủ tướng dẫn ví dụ, khi nói về Cách mạng công nghiệp 4.0 có một số công nghệ ưu tiên cần tập trung như công nghệ về sức khỏe, trí tuệ nhân tạo, vật liệu mới, tích trữ năng lượng… Bộ KH&CN cần kiến nghị chi tiết hơn, xác định rõ những công nghệ trọng điểm cần ưu tiên phát triển dựa trên thế mạnh, thực tiễn của Việt Nam.

Bộ KH&CN phải xác định, quy hoạch lại hệ thống cơ sở nghiên cứu KH&CN của Việt Nam trong thời kỳ mới, ngoài hai Viện hàn lâm, 2 ĐHQG, các Viện nghiên cứu trực thuộc Bộ, ngành, cần đặc biệt lưu ý đến các trường đại học, các viện nghiên cứu thuộc doanh nghiệp. Từ đó, xác định nguồn lực Nhà nước sẽ tập trung đầu tư vào đâu, mức độ đến đâu, từ ra đề bài nghiên cứu, hỗ trợ về cơ chế tài chính, chính sách đến khuyến khích, động viên doanh nghiệp tham gia vào phát triển, củng cố hệ thống các cơ sở nghiên cứu KH&CN.

Bộ KH&CN cũng cần rà soát, hệ thống lại các chương trình, nhiệm vụ, đề tài nghiên cứu KH&CN ở các cấp. Xác định rõ công nghệ trọng điểm cần ưu tiên. “Bộ KH&CN làm đầu mối xác định sản phẩm trọng điểm quốc gia thuộc mọi ngành nghề, không nhất thiết phải thuộc các đề tài do Bộ bảo trợ, hỗ trợ vốn, tiêu chí do mình xây dựng, có nhiều tiêu chí nhưng phải là sản phẩm trí tuệ của Việt Nam, công nghệ của Việt Nam”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Đặt câu hỏi “Vậy làm thế nào để KH&CN thực sự trở thành động lực, thực sự trở thành sức mạnh?”, Phó Thủ tướng cho rằng, cần tiếp tục đổi mới cơ chế phân bổ, quản lý vốn Ngân sách Nhà nước dành cho KH&CN theo tinh thần quản lý thống nhất, liên thông, ứng dụng công nghệ, minh bạch, công khai để khắc phục những bất cập, vướng mắc trước đây. Theo Phó Thủ tướng, chúng ta quản lý thống nhất tất cả yêu cầu, nhiệm vụ KH&CN ở tất cả các cấp, tạo nguồn lực để lựa chọn những người làm hiệu quả nhất để giao đề tài, nhiệm vụ.

Bộ KH&CN, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Tài chính phải tin học hoá toàn bộ hoạt động quản lý, điều hành. Bộ KH&CN phải làm sao nắm chắc được tất cả nguồn lực KH&CN (con người, tài sản, sở hữu trí tuệ) của cả đất nước, ở tất cả các chuyên ngành; quản lý toàn bộ, thống nhất các nhiệm vụ, chương trình, kế hoạch, đề tài nghiên cứu khoa học, công khai, minh bạch và thực hiện giám sát ngang hàng.

Về cơ chế lấy doanh nghiệp làm trung tâm, Phó Thủ tướng đề nghị Bộ KH&CN phối hợp với Bộ Tài chính, xây dựng cơ chế hạch toán tài chính đối với những doanh nghiệp đầu tư vào KH&CN, đào tạo hướng theo chuẩn quốc tế. Có cơ chế để các doanh nghiệp tăng cường lập Quỹ phát triển KH&CN. Để doanh nghiệp là trung tâm của hệ thống ĐMST quốc gia, Bộ KH&CN phải trực tiếp tham gia tư vấn, xây dựng chính sách cụ thể, vướng ở điểm nào, sửa ra sao, từ nguồn vốn, thuế, đất đai cho đến cơ chế hạch toán tài chính doanh nghiệp, hỗ trợ tiếp cận thị trường.

Phó Thủ tướng cũng đã có ý kiến chỉ đạo về một số vấn đề như KH&CN địa phương, doanh nghiệp ĐMST (Start-up), các đề xuất, kiến nghị của Bộ KH&CN (trong đó có việc cấp vốn điều lệ cho Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia, duy trì áp dụng cơ chế tài chính đặc thù cho Cục Sở hữu trí tuệ trong giai đoạn sau năm 2021…

Trước những yêu cầu và kỳ vọng của Phó Thủ Tướng, Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt cam kết sẽ tiếp tục thúc đẩy đổi mới hệ thống ĐMST quốc gia, tích cực làm việc với các bộ, ngành để giải quyết vướng mắc liên quan đến doanh nghiệp, để doanh nghiệp trở thành trung tâm của hệ thống ĐMST, sử dụng hiệu quả quỹ dành cho KH&CN. Bộ trưởng cho biết, Bộ KH&CN luôn ủng hộ, tạo điều kiện cho các tập đoàn, doanh nghiệp thành lập viện nghiên cứu. Đây là nhu cầu thực tế của doanh nghiệp. Đồng thời tiếp tục tập trung phát triển các sản phẩm trọng điểm quốc gia, sản phẩm có tác động lớn đến phát triển kinh tế - xã hội không chỉ dừng lại ở thương hiệu; Tích cực phát huy vai trò của các sở KH&CN ở địa phương; Bộ KH&CN có vai trò là đầu mối đầu tư để phát triển KH&CN ở các cơ sở giáo dục đại học; Triển khai áp dụng khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) đối với hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và ĐMST trong một số dự án KH&CN cụ thể hoặc trong một số nhóm đối tượng đặc thù; Xây dựng cơ chế vượt trội, đặc thù (về tài chính, nhân sự, tổ chức bộ máy...) đối với Viện VKIST để hoạt động đúng theo mục tiêu thành lập.

NASATI