Mỗi năm, sản xuất lúa gạo ở Đồng bằng sông Cửu Long thải ra môi trường khoảng 24 triệu tấn rơm rạ nhưng chỉ có 30% rơm (7,4 triệu tấn) được thu gom, còn 70% rơm rạ bị người dân đốt hoặc vùi vào đồng ruộng, gây ô nhiễm môi trường, tăng phát thải khí metan và các khí nhà kính khác. Để giải quyết những vấn đề này, kinh tế tuần hoàn là một phương pháp tiếp cận nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến hệ sinh thái nông nghiệp và cải thiện hiệu suất kinh tế. Việc tận dụng được các nguồn phụ, phế phẩm từ sản xuất lúa có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo của vùng. Các phụ phẩm từ lúa có thể trở thành nguyên liệu cho các công đoạn tiếp theo, tạo ra một hệ sinh thái gồm các sản phẩm chất lượng cao.

Kinh tế tuần hoàn là xu hướng tất yếu để đạt được sự phát triển bền vững trong tương lai. Với nguồn phụ phẩm dồi dào từ ngành lúa gạo, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để phát triển kinh tế tuần hoàn nông nghiệp. Không chỉ làm phân hữu cơ từ rơm, mà còn có các giải pháp khác để tận dụng nguồn phụ phẩm từ rơm như: sử dụng rơm trồng nấm, làm thức ăn và đệm lót sinh học cho chăn nuôi gia súc, phân hữu cơ từ rơm, biochar và biosilica từ trấu,... Đây là những giải pháp tiềm năng giúp nâng cao giá trị gia tăng của phụ phẩm lúa gạo, đồng thời tạo ra năng lượng sạch và bền vững.Mục tiêu đề án “một triệu ha lúa chất lượng cao” là đến năm 2030 sẽ thu gom rơm ra khỏi đồng 100%, xử lý chế biến theo nguyên lý nông nghiệp tuần hoàn. Trước mắt, cần xây dựng cơ sở dữ liệu, thông tin về công nghệ hỗ trợ nông nghiệp tuần hoàn cho lúa gạo (cụ thể, theo vùng, chuyên biệt, kinh tế - kỹ thuật - môi trường). Các tỉnh trong vùng cần xây dựng kế hoạch đề xuất - yêu cầu, tăng cường năng lực, phát triển mô hình sản xuất về quản lý rơm rạ theo hướng nông nghiệp tuần hoàn.

Đối với điều kiện Việt Nam hiện nay, nông dân có vai trò quan trong trong phát triển nông nghiệp tuần hoàn. Vì vậy, việc quan trọng nhất phải có những chính sách mang lại lợi ích cho nông dân để nông dân tham gia phát triển kinh tế tuần hoàn trong sản xuất lúa, gạo.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt và nguồn tài nguyên thiên nhiên đang cạn kiệt, chuyển đổi ngành lúa gạo Việt Nam theo mô hình kinh tế tuần hoàn là yêu cầu cấp bách. Với sự phát triển bền vững và thân thiện với môi trường, nền kinh tế tuần hoàn sẽ giúp tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm thiểu lãng phí, giảm phát thải khí nhà kính và tạo ra giá trị gia tăng cho ngành lúa gạo.

Từ khối lượng phụ phẩm lúa gạo khổng lồ hàng năm với hàng chục triệu tấn rơm rạ và hàng triệu tấn trấu, vỏ trấu, chúng ta hoàn toàn có khả năng sản xuất ra hàng triệu tấn năng lượng sinh khối xanh. Việc này không chỉ giúp giảm áp lực lên các nguồn tài nguyên thiên nhiên mà còn góp phần bảo vệ môi trường, hạn chế tác động của biến đổi khí hậu.

Trong phạm vi một triệu ha lúa chất lượng cao, Việt Nam hoàn toàn có thể thực hiện phát triển kinh tế tuần hoàn từ phụ phẩm rơm, rạ, trấu. Để thực hiện được điều này, Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam cần thống kê các ý kiến, các giải pháp để thực hiện các mô hình kinh tế tuần hoàn trong chuỗi ngành hàng lúa gạo trong thời gian tới, thực hiện các mô hình kinh tế tuần hoàn trong chuỗi ngành hàng lúa gạo, tích cực tuyên truyền, kêu gọi doanh nghiệp sản xuất giống, phân bón, vật tư nông nghiệp, thu mua lúa gạo... cùng tham gia. Sở NN&PTNT các địa phương tham mưu UBND các tỉnh, thành quan tâm xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn trên cơ sở Ðề án Một triệu héc-ta lúa ở các địa phương để nhân rộng...

Việt Nam cũng cần xây dựng các tiêu chuẩn gạo chất lượng cao, gắn với thương hiệu gạo giảm phát thải; chia sẻ những kết quả nghiên cứu về các nguồn gen để phát triển các giống lúa có khả năng thích ứng với hạn mặn, giảm phát thải và các giống lúa có chỉ số đường huyết thấp.

P.T.T (tổng hợp)