Cây đinh lăng từ lâu đã trở thành một phần quen thuộc trong đời sống của người Việt, từ những món ăn dân dã đến các bài thuốc dân gian trị mẩn ngứa, bổ não. Tuy nhiên, sự khai thác và sử dụng cây đinh lăng tại Việt Nam vẫn còn rất hạn chế, khi mới chỉ có rễ đinh lăng được ứng dụng làm dược liệu. Trong khi đó, nhiều bộ phận khác của loài cây quý này, như thân và lá, cũng mang lại giá trị tiềm năng. Những nghiên cứu gần đây đang mở ra cơ hội phát triển lớn hơn cho cây đinh lăng, hứa hẹn sẽ góp phần vào phát triển kinh tế, nâng cao giá trị dược liệu và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Đinh lăng, được mệnh danh là "nhân sâm của người nghèo," là một loại dược liệu phổ biến ở Việt Nam và đã được sử dụng trong các bài thuốc dân gian từ hàng trăm năm nay. Tuy nhiên, đến nay, trong số bảy loài đinh lăng được ghi nhận, chỉ có loài đinh lăng lá nhỏ (Polyscias fruticosa) là được khai thác rộng rãi và sử dụng để sản xuất các sản phẩm dược liệu. Sản phẩm nổi tiếng nhất từ đinh lăng chính là thuốc bổ não, nổi bật với hoạt huyết dưỡng não của Công ty Traphaco từ năm 1995. Trên thị trường, hiện có khoảng 130 số đăng ký thuốc từ đinh lăng và hàng trăm sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe, với tổng giá trị lên tới hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm. Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là các sản phẩm này chỉ mới tập trung vào tác dụng bổ não, chưa khai thác hết tiềm năng của loài cây này.

Đinh lăng có rất nhiều bộ phận quý giá có thể được sử dụng, nhưng hiện tại, chỉ có rễ đinh lăng được khai thác cho các sản phẩm dược liệu. Theo TS. Nguyễn Huy Văn, Phó Tổng Giám đốc Công ty Traphaco, đinh lăng còn có nhiều công dụng khác như bảo vệ gan, chống viêm, và có tiềm năng phát triển thành các sản phẩm đa dạng hơn, từ thực phẩm bảo vệ sức khỏe, mỹ phẩm cho đến các sản phẩm gia đình. Ông cho rằng, nếu tận dụng đầy đủ các bộ phận của cây như lá và thân, giá trị của thị trường sản phẩm từ đinh lăng có thể tăng lên đến 5.000 tỷ đồng vào năm 2025. Cây đinh lăng không chỉ dừng lại ở tác dụng bổ não mà còn có thể ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác, từ điều trị các bệnh về gan, tiêu hóa cho đến các sản phẩm chăm sóc sức khỏe và làm đẹp. Điều này đòi hỏi sự đầu tư mạnh mẽ hơn vào nghiên cứu khoa học cũng như mở rộng quy mô sản xuất.

Một trong những hạn chế lớn của việc khai thác đinh lăng hiện nay là sự thiếu sót trong việc nghiên cứu và phát triển các bộ phận khác của cây. Trong các bài thuốc dân gian, đinh lăng được sử dụng dưới nhiều hình thức khác nhau: lá được dùng để chữa mẩn ngứa, lợi sữa, chữa đau tử cung, thân cây dùng để bổ khí huyết và trị mệt mỏi. Nhưng hiện tại, chỉ có rễ được khai thác để sản xuất các sản phẩm thương mại. Điều này không chỉ gây lãng phí tài nguyên mà còn bỏ lỡ nhiều cơ hội phát triển các sản phẩm mới từ cây đinh lăng. TS. Nguyễn Huy Văn nhấn mạnh rằng thời gian trồng đinh lăng từ 5-7 năm mới có thể thu hoạch, do đó việc tận dụng tất cả các bộ phận của cây là điều cần thiết để gia tăng giá trị kinh tế và bảo vệ tài nguyên.

Nhằm giải quyết những hạn chế trong việc khai thác đinh lăng, từ năm 2020, Việt Nam đã hợp tác với Hàn Quốc trong một dự án nghiên cứu khoa học nhằm sàng lọc các tác dụng sinh học và xác định các thành phần hóa học của một số loài đinh lăng. Dự án này có sự tham gia của Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam - Hàn Quốc (VKIST) và Công ty Traphaco, với ngân sách 3,8 tỷ đồng từ phía Việt Nam và 150.000 USD từ phía Hàn Quốc. Mục tiêu của nghiên cứu là phát hiện các tác dụng sinh học tiềm năng của các loài đinh lăng khác nhau tại Việt Nam, cũng như xác định các hợp chất hóa học quan trọng có hoạt tính. Những phát hiện từ nghiên cứu này đã mang lại nhiều thông tin quý giá, góp phần tạo nền tảng khoa học cho việc phát triển các sản phẩm mới từ đinh lăng.

Sau bốn năm triển khai, nhóm nghiên cứu đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Cụ thể, họ đã định tính và định lượng các thành phần hóa học trong rễ, thân và lá của đinh lăng lá nhỏ. Trong đó, thành phần polysaccharide trong rễ đinh lăng được phát hiện có khả năng bảo vệ tế bào thần kinh với hàm lượng rất cao (23.48-26.70%), trong khi thành phần oleanoic acid chỉ chiếm 0.025-0.049%. Điều này cho thấy khả năng bảo vệ thần kinh của đinh lăng có thể không chỉ đến từ oleanoic acid mà còn từ polysaccharide. Ngoài ra, nhóm nghiên cứu cũng phát hiện hàm lượng acid oleanoic trong lá và thân cao hơn nhiều so với rễ, mở ra hướng khai thác mới cho các bộ phận này. Các nhà khoa học cũng đã phân lập được 10 hợp chất từ đinh lăng, trong đó có một saponin mới từ lá và một phenolic mới từ rễ, giúp tăng cường cơ sở khoa học cho việc phát triển các sản phẩm dược liệu mới.

Không dừng lại ở đó, một thành tựu khác đáng chú ý là việc Công ty Traphaco đã xây dựng thành công bộ dấu vân tay mẫu đinh lăng lá nhỏ, giúp kiểm soát chất lượng dược liệu từ khâu nguyên liệu đầu vào cho đến sản phẩm cuối cùng. Việc xác định và phân biệt các thành phần hóa học của các loài đinh lăng thông qua dấu vân tay ADN đã giúp giải quyết nhiều vấn đề liên quan đến nguồn gốc, chất lượng và thành phần của dược liệu. Điều này không chỉ giúp đảm bảo sự nhất quán trong sản phẩm mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển các tiêu chuẩn chất lượng và xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm dược liệu từ đinh lăng.

Tuy nhiên, mặc dù đã có nhiều tiến bộ trong nghiên cứu và phát triển, việc đưa các sản phẩm từ đinh lăng ra thị trường vẫn gặp nhiều thách thức. Một trong những vấn đề lớn nhất là chính sách pháp lý liên quan đến phát triển dược liệu chưa thực sự rõ ràng và phù hợp. Hiện nay, dù có khoảng 50 văn bản liên quan đến phát triển dược liệu ở Việt Nam, nhưng việc thực hiện chúng trong thực tế còn gặp nhiều khó khăn. Quá trình cấp phép và đăng ký sản phẩm cũng phức tạp, kéo dài, gây cản trở cho các doanh nghiệp muốn mở rộng sản xuất và đa dạng hóa sản phẩm.

Bên cạnh đó, vấn đề về vốn và tiếp cận nguồn vốn cũng là một rào cản lớn đối với các doanh nghiệp dược liệu. Nhiều công ty thiếu nguồn lực để đầu tư vào nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới, trong khi việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong ngành dược liệu vẫn còn gặp nhiều khó khăn. TS. Nguyễn Huy Văn cho rằng để thành công, cần có sự liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp, nhà khoa học và người trồng dược liệu. Chỉ khi có sự hợp tác đồng bộ từ nghiên cứu, sản xuất đến tiêu thụ, cây đinh lăng mới có thể phát triển bền vững và tối ưu hóa giá trị kinh tế.

Việc đa dạng hóa các sản phẩm từ đinh lăng không chỉ đem lại giá trị kinh tế lớn mà còn góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, để đạt được điều này, cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể, tạo điều kiện thuận lợi cho việc nghiên cứu, sản xuất và phát triển chuỗi giá trị từ đinh lăng.

P.A.T (tổng hợp)