Tại Việt Nam, Chương trình Tiêm chủng mở rộng (TCMR) đã được triển khai trên toàn quốc từ năm 1985 với các loại vắc xin phòng bệnh truyền nhiễm nguy hiểm là lao, bạch hầu, ho gà, uốn ván, sởi, bại liệt, viêm gan B, viêm não Nhật Bản, thương hàn và tả. Vắc xin phối hợp 5 thành phần Bạch hầu, Uốn ván, Ho gà toàn tế bào, Viêm gan B, Viêm phổi/màng não do Hib (Vắc xin DTwP-HepBHib, tên thương mại Quinvaxem) được Liên minh toàn cầu về Vắc xin và Tiêm chủng (GAVI) hỗ trợ cho Việt nam để sử dụng trong TCMR miễn phí cho trẻ dưới 1 tuổi từ tháng 6/2010. Tuy nhiên lượng vắc xin 5 trong 1 do GAVI tài trợ từ năm 2015 sẽ giảm dần đến ngưng hoàn toàn vào năm 2019, Việt nam phải tự đảm bảo nguồn vắc xin thay thế.

Trước tình hình đó, Viện Vắc xin và Sinh phẩm y tế (IVAC) được Bộ Y tế và Bộ Khoa Học và Công nghệ giao nghiên cứu phát triển vắc xin 5 thành phần thuộc dự án sản phẩm Quốc gia vắc xin phòng bệnh cho người, gồm 3 nhiệm vụ, thời gian thực hiện 60 tháng (bắt đầu từ 01/2018, kết thúc 12/2022) bao gồm (i) Nghiên cứu sản xuất vắc xin phối hợp 5 trong 1 (bạch hầu, uốn ván, ho gà toàn tế bào, viêm gan B và Hib cộng hợp) hấp phụ, dạng dung dịch ở quy mô 40.000 liều/ lô; (ii) Thử nghiệm lâm sàng vắc xin phối hợp 5 trong 1 (bạch hầu, uốn ván, ho gà toàn tế bào, viêm gan B và Hib cộng hợp) hấp phụ, dạng dung dịch trên người tình nguyện. (iii) Hoàn thiện công nghệ sản xuất vắc xin phối hợp 5 trong 1 (bạch hầu, uốn ván, ho gà toàn tế bào, viêm gan B và Hib cộng hợp) ở quy mô công nghiệp 350 ngàn liều/lô trên dây chuyền sản xuất tại IVAC. Dự án này hoàn thành, kỳ vọng sẽ chủ động nguồn vắc xin 5 trong 1 có thành phần ho gà toàn tế bào sản xuất trong nước đáp ứng nhu cầu cho TCMR. Đồng thời Bộ Y tế cho nhập vắc xin 5 trong 1 có ho gà toàn tế bào, sản xuất ở Ấn Độ (công ty Biologycal E - BE và công ty Huyết thanh - SII) sử dụng từ năm 2018 đến nay để không bị gián đoạn vắc xin cho TCMR. IVAC là đơn vị trực thuộc Bộ Y tế có truyền thống nghiên cứu, phát triển và sản xuất các loại vắc xin. Các sản phẩm của Viện đã nhiều năm được sử dụng trong Chương trình TCMR như vắc xin DTwP, vắc xin TT, vắc xin BCG có chất lượng ổn định. Trước khi sử dụng Quinvaxem, IVAC đã cấp cho Chương trình TCMR, năm nhiều nhất 7,5 triệu liều DTwP để tiêm miễn dịch 3 mũi cơ bản cho trẻ em 2, 3, 4 tháng tuổi, sau năm 2010 đến nay IVAC cung cấp cho TCMR khoảng 3 triệu liều/năm tiêm nhắc lại 1 mũi cho trẻ em 18-48 tháng tuổi. Việc nghiên cứu và sản xuất vắc xin 5 trong 1 (bạch hầu, uốn ván, ho gà toàn tế bào, viêm gan B, Hib cộng hợp) là có cơ sở khoa học và thực tiễn bởi IVAC đã sản xuất và cung cấp vắc xin DTwP cho Chương trình TCMR trong gần 30 năm và VABIOTECH cũng đã cung cấp vắc xin Viêm gan B trong gần 20 năm. Các vắc xin trên được sử dụng trên phạm vi toàn quốc, trong một chương trình cộng đồng rộng lớn. Qua sử dụng cho thấy ổn định chất lượng, an toàn, đáp ứng miễn dịch tốt, đồng thời góp phần giảm tỷ lệ mắc và chết các bệnh truyền nhiễm (bạch hầu, uốn ván, ho gà, viêm gan B) xuống hàng trăm, hàng nghìn lần. Nguyên lý của vắc xin phối hợp 5 trong 1 dựa trên bộ khung vắc xin DTwP -“DTP-Frame”, phối trộn thêm thành phần HepB và Hib. Tình hình sản xuất trong nước: IVAC có công nghệ phối trộn vắc xin DTwP và có 3 thành phần kháng nguyên (D, T và P), Vabiotech có thành phần viêm gan B tái tổ hợp (HepB), thiếu Hib cộng hợp, do vậy cân nhắc phương án sử dụng các thành phần kháng nguyên: bạch hầu (D), uốn ván (T), ho gà toàn tế bào (wP) của IVAC, viêm gan B tái tổ hợp (HepB) của VABIOTECH và Hib cộng hợp nhập khẩu từ công ty Biological E (BE)-Ấn Độ thì việc phối trộn vắc xin 5 trong 1 tại IVAC 3 mang tính khả thi. Việc chủ động cung cấp vắc xin 5 trong 1 do Việt Nam sản xuất đáp ứng chủ trương của nhà nước về tự chủ vắc xin, đảm bảo an ninh an toàn vắc xin quốc gia.

Nhằm mục tiêu sản xuất thành công vắc xin 5 trong 1 (DTwP-HepB-Hib) hấp phụ trên tá chất nhôm, bước đầu tiên để hoàn thành dự án “Nghiên cứu sản xuất vắc xin phối hợp 5 trong 1 (bạch hầu, uốn ván, ho gà toàn tế bào, viêm gan B và Hib cộng hợp) hấp phụ, dạng dung dịch”, nhóm nghiên cứu do PGS. TS. Lê Văn Bé, Viện Vắc xin và sinh phẩm y tế, làm chủ nhiệm đã thực hiện đề tài: “Sản xuất vắc xin phối hợp 5 trong 1 (bạch hầu, uốn ván, ho gà toàn tế bào, viêm gan B, Hib cộng hợp) hấp phụ, dạng dung dịch ở quy mô 40.000 liều/ lô”.

Sau một thời gian triển khai thực hiện, (từ tháng 05/2018 đến tháng 10/2020), đề tài đã thu được một số kết quả sau:

1. Đã xây dựng được qui trình phối trộn vắc xin 5 trong 1 (DTwP-HepB-Hib cộng hợp),có wP, sản xuất thành công 3 lô vắc xin 5 trong 1, qui mô 40.000 liều/lô, với chất nhôm (AlPO4) với nguyên liệu bạch hầu, uốn ván, ho gà toàn tế bào từ (IVAC), Viêm gan B tái tổ hợp của Công ty (VABIOTECH), Hib cộng hợp của Công ty Biologycal E - Ấn Độ, đạt tiêu chuẩn chất lượng theo Dược điển VN V, 2017, được (NICVB) công nhận kết kết quả.

- Công thức thành phần phối trộn trong 0,5 ml như sau:

- Tiêu chuẩn chất lượng: Đạt tiêu chuẩn DĐVN V,2017

+ Công hiệu uốn ván (IU/liều): ≥ 60

+ Công hiệu bạch hầu (IU/liều): ≥ 30

+ Công hiệu ho gà (IU/liều): ≥ 4

+ Công hiệu viêm gan B (in vitro) tương quan (P =95%): ≥ 0,65

+ Hàm lượng saccharid (PRP) tổng số (11 µg/liều): ≥ 80 % ghi trên nhãn

+ Hàm lượng saccharid (PRP) tự do: ≤ 30 % + Al3+ (mg/liều): ≤ 1,25

(các tiêu chuẩn về vô trùng, an toàn và hóa-lý đều đạt)

- Đã xác định và xây dựng tiêu chuẩn chất lượng (TCCS) DTP-HepB-Hib cộng hợp, thành phần ho gà toàn tế bào, dạng dung dịch, phù hợp với Dược điển VN V, 2017, tham chiếu khuyến cáo của WHO (WHO/TRS 980), và tiêu chuẩn VN (MRBP Việt Nam, NICVB-2019).

+ 5 nguyên liệu kháng nguyên BH, UV, HG, VGB, Hib cộng hợp;

+ Xây dựng Vắc xin Bán thành phẩm cuối cùng: 13 chỉ tiêu.

+ Vắc xin Thành phẩm 5 trong 1: 8 chỉ tiêu

2. Đánh giá tiền lâm sàng

-  IVACPENTA đã được đánh giá độc tính trên thỏ, có đối chứng vắc xin ngoại nhập.

+ Các phản ứng IVACPENTA trên động vật thí nghiệm chủ yếu là phản ứng nhẹ, không có phản ứng nặng, an toàn;

+ 100 % thỏ sống khỏe mạnh, lên cân;

+  Phản ứng sốt chiếm 25 % số thỏ trong 3 lần tiêm,

+  Các chỉ số huyết học và chỉ số sinh hóa diễn biến bình thường.

+ Kết quả giải phẫu bệnh của IVACPENTA về đại thể và vi thể tương tự như các nhóm Chứng và vắc xin thương mại CMB, ngoại trừ có thâm nhiễm tế bào lympho tại chỗ tiêm.

+ IVACPENTA dung nạp tốt với 3 liều (mỗi liều 0,5 ml), tiêm bắp, cách nhau 21 ngày.

-  IVACPENTA tạo được đáp ứng sinh miễn dịch kháng thể

+ Đầy đủ với 5 thành phần kháng nguyên;

+ Nồng độ kháng thể kháng bạch hầu, uốn ván, ho gà, viêm gan B và kháng Hib đạt cả 2 tiêu chí: hiệu giá trung bình nhân (GMT) và tỷ số hiệu giá trung bình nhân (GMTR) tăng hơn 4 lần giữa sau tiêm và trước tiêm.

Thành công của đề tài này là cơ sở khoa học có thể tiếp nối các giai đoạn nghiên cứu tiếp theo để sớm có vắc xin 5 trong 1 sản xuất trong nước, chủ động vắc xin cho chương trình TCMR. Tuy nhiên, khó khăn hiện nay đó là tìm ra nguồn Hib ổn định lâu dài.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài (Mã số 18317/2020) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

P.T.T (NASATI)