Ô nhiễm môi trường nói chung và ô nhiễm không khí nói riêng đang là vấn đề cấp bách không chỉ ở Việt Nam mà còn trên phạm vi toàn cầu. Trong đó, ô nhiễm các hợp chất hữu cơ mới nổi thuộc nhóm chất gây rối loạn nội tiết trong môi trường không khí trong nhà đang thu hút được nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học và của cả xã hội. Xuất phát từ ý nghĩa thực tiễn như vậy, PGS.TS. Trần Mạnh Trí và cộng sự Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội đã lựa chọn hướng nghiên cứu xây dựng phương pháp phân tích nhằm áp dụng vào việc xác định mức đô nhiễm và đánh giá rủi ro phơi nhiễm các chất gây rối loạn nội tiết nhóm phthalates trong không khí trong nhà, thông qua công trình nghiên cứu “Sự xuất hiện của phthalates trong không khí trong nhà tại một số tỉnh thành phía Bắc, Việt Nam và những liên quan đến rủi ro phơi nhiễm của con người”.

Phthalates (diester của acid phthalic) là nhóm chất dẻo hóa được sử dụng làm phụ gia trong các vật liệu bằng nhựa, sản phẩm chăm sóc cá nhân và vật dụng gia đình với hàm lượng lên đến vài phần trăm về khối lượng. Chính bởi các hợp chất phthalates được sử dụng rất rộng rãi nên chúng đã phân bố vào hầu hết các môi trường khác nhau và đi vào chuỗi thức ăn. Về độ tính, các hợp chất phthalates đã được nghiên cứu trên động vật phòng thí nghiệm và chúng được xác định là tác nhân gây rối loạn nội tiết, làm thay đổi hormone hệ sinh sản và hệ bài tiết trên động vật thí nghiệm như chuột và thỏ. Vì vậy, phthalates còn được gọi là “kẻ giết người thầm lặng” (silent skiller). Hiện nay một số quốc gia phát triển như Hoa kỳ, Canada và liên minh Châu Âu đã ban hành các đạo luật nhằm hạn chế việc sử dụng phthalates, trong đó di(2-ethylhexyl) phthalate (DEHP) đã bị cấm sử dụng trong nhiều sản phẩm đồ chơi trẻ em có thành phần nhựa.

Tại Việt Nam, đã có tiêu chuẩn về hạn chế hàm lượng của DEHP (thuộc nhóm phthalates) trong đồ uống do Bộ Y tế ban hành, năm 2011. Tuy nhiên, những hiểu biết về sự phân bố trong môi trường và rủi ro phơi nhiễm phthalates đến nay vẫn còn rất hạn chế.

Đây là một trong những hướng nghiên cứu rất mới trên thế giới và công trình lần đầu tiên được thực hiện và công bố tại Việt Nam. Nghiên cứu đã cung cấp phương pháp phân tích chính xác, hiện đại nhằm định danh và định lượng đồng thời mười chất nhóm phthalates trong không khí trong nhà. Những chất phthalates được quan tâm trong nghiên cứu này bởi chúng được sử dụng làm phụ gia trong các sản phẩm bằng nhựa, sản phẩm chăm sóc cá nhân và vật dụng gia đình. Các nghiên cứu trên động vật phòng thí nghiệm đã chỉ ra phthalates làm thay đổi hocmon sinh sản và hệ hô hấp do đó chúng được xếp vào nhóm chất gây rối loạn nội tiết (endorine disrupting chemicals) hay kẻ giết người thầm lặng (silent killers).

Kết quả quan trọng thu được từ nghiên cứu đã cho thấy mức độ phân bố phthalates trong không khí trong nhà tại một số tỉnh thành phía Bắc Việt Nam bao gồm Hà Nội, Thái Bình, Bắc Ninh và Tuyên Quang. Từ đó, giúp giải thích nguồn gốc phát tán các hóa chất nào vào môi trường trong nhà.

Với kết quả nồng độ các chất phthalates đo được trong không khí trong nhà (bao gồm pha hơi và pha hạt), nhóm tác giả đã tính toán các thông số hóa-lý quan trọng trong điều kiện môi trường thực. Số liệu đó giúp dự đoán khả năng phân bố của các phthalates khác nhau vào môi trường trong nhà từ chính các vật dụng và đồ dùng trong gia đình có chứa chúng.

Đây là nghiên cứu đầu tiên tại Việt Nam đã đánh giá rủi ro phơi nhiễm phthalates qua con đường hít thở không khí cho các nhóm lứa tuổi người Việt Nam khác nhau. Kết quả bước đầu cho thấy trẻ em có nguy cơ phơi nhiễm phthalates với liều lượng cao hơn so với người trưởng thành. Các môi trường nghề nghiệp như hiệu làm tóc, nhà trẻ hoặc trong chính hộ gia đình cũng có nguy cơ phơi nhiễm phthalates cao đánh kể.

NASATI