Từ năm 2016 đến năm 2019, nhóm nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu hệ gen do TS. Nguyễn Thị Kim Liên dẫn đầu, đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu sự biểu hiện và đột biến gen liên quan đến tính kháng hóa chất diệt côn trùng (pyrethroid) của muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus truyền bệnh sốt xuất huyết”.

Đề tài nhằm thực hiện các mục tiêu sau: xác định mức độ sao chép của các gen liên quan đến tính kháng hóa chất diệt ở muỗi Ae.aegypti và Ae.albopictus bằng kỹ thuật mRNA sequencing; xác định mức độ biểu hiện của một số gen P450 liên quan đến tính kháng hóa chất diệt của muỗi Ae.aegypti và Ae.albopictus; xác định các đột biến trên gen AaNav liên quan đến tính kháng hóa chất diệt của quần thể muỗi Ae.aegypti và Ae.albopictus.

Sau khi thu thập mẫu muỗi (bọ gậy và muỗi trưởng thành) tại một số địa điểm phục vụ cho nghiên cứu ở Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Nha Trang và kết hợp với các nghiên cứu khác, đề tài đã đánh giá khả năng kháng hóa chất diệt côn trùng của các quần thể muỗi Ae.aegypti và Ae.albopictus thu thập được. Tất cả các quần thể muỗi Ae.aegypti thu ngoài thực địa vẫn còn nhạy với hóa chất thuộc nhóm organophosphate (ngoại trừ quần thể muỗi thu được ở Hà Tĩnh) nhưng đã kháng mạnh với hóa chất thuộc nhóm organochlorine (DDT), carbamate và lambda-cyhalothrin. Quần thể muỗi ở Hà Nội và Khánh Hòa kháng mạnh với hóa chất diệt thuộc nhóm pyrethroid…

Nhóm nghiên cứu đã giải trình tự transcriptome các mẫu muỗi kháng và nhạy với hóa chất diệt côn trùng. So sánh mức độ sao chép giữa chủng nhạy Bora và chủng kháng Khánh Hòa cho thấy 672 gen có biểu hiện tăng sao chép và 488 gen có biểu hiện giảm sự sao chép. Trong số các gen có biểu hiện tăng sao chép, đã xác định được số lượng lớn các gen có liên quan đến tính kháng. Các gen này bao gồm 3 gen carboxyl esterase, 22 gen esterase, 100 gen mã hóa cuticle, 14 gen mã hóa cho endocuticle glucoprotein, 72 cytochrome P450, 35 gen glutathione S transferase, 30 gen UDP-glucuronosyl-transferase. Đề tài đã xác định được một số gen liên quan đến tính kháng có sự sao chép tăng cao ở chủng muỗi kháng với hóa chất diệt (chủng Khánh Hòa) so với chủng nhạy Bora.

Kết quả phân tích real-time PCR cho thấy các quần thể muỗi Ae.aegypti thu thập tại Hà Nội, Nghệ An và Khánh Hòa có sự khuếch đại các lotus gen CYP6BB2, CYP9J26, CYP9J28 và CYP9M6 cao hơn nhiều lần so với quần thể Ae.aegypti Bora bora (chủng nhạy) nuôi tại phòng thí nghiệm.

Kết quả giải trình tự trên gen VGSC của các quần thể Ae.aegypti thu thập được ở các địa điểm cho thấy, quần thể loài Ae.aegypti không mang các đột biến tại các vị trí 989, 1011, 1016 và 1534 nhưng có hai đột biến mới tại vị trí Ala1007Gly và Phe1558 Cys trên quần thể muỗi kháng ở Khánh Hòa, Nghệ An và Hà Nội (đã được đăng ký trên ngân hàng gen GenBank với mã số MG257775 - MG257780).

Kết quả nghiên cứu cung cấp hiểu biết về tính kháng hóa của chất diệt côn trùng của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết Ae.aegypti và Ae.albopictus nói chung và quần thể muỗi của Việt Nam nói riêng. Hiểu về các gen liên quan đến tính kháng và các cơ chế kháng hóa chất diệt sẽ góp phần kiểm soát tốt hơn loài muỗi này.

Có thể tìm đọc báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 16248/2019) tại Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia.

N.P.D (NASATI)