Đa u tủy là bệnh ung thư của tương bào trong tủy xương. Bệnh còn được gọi là u tương bào hay bệnh u tủy. Tương bào là tế bào được tìm thấy trong tủy xương và có vai trò tạo miễn dịch để bảo vệ cơ thể chống lại virus và vi trùng. Trong bệnh đa u tủy, chỉ tế bào tương bào (tế bào u tủy) bất thường nhân đôi một cách nhanh chóng, phá vỡ hệ thống miễn dịch và thay thế tế bào tủy bình thường. Bệnh có thể xuất hiện ở nhiều nơi trên cơ thể, điều này giải thích tại sao bệnh được gọi là bệnh đa u tủy.

Đa u tủy là một bệnh ác tính của hệ thống tạo máu, đặc trưng bởi sự tăng sinh mạnh mẽ của các tương bào ác tính ở trong tủy xương gây tăng sản xuất các globulin miễn dịch đơn dòng (protein M), suy thận, thiếu máu, tổn thương tiêu xương và tăng nồng độ canxi trong máu. Bệnh chiếm khoảng 10% tổng số các ca bệnh máu ác tính trên toàn thế giới, với khoảng 15.200 trường hợp mắc mới mỗi năm, đứng hàng thứ 2 trong số các bệnh máu ác tính.

Bortezomib (Velcade) là thuốc kháng ung thư thế hệ mới tác dụng lên các proteasome được sử dụng trong điều trị đa u tủy xương. Bortezomib hoạt động bằng cách ức chết các proteasome trong tế bào ung thư khiến các tế bào chết đi. Điều này giúp làm chậm sự phát triển và lây lan của bệnh ung thư. Từ 5/2003, thuốc này đã được Cơ quan Quản lý dược và thực phẩm Mỹ (FDA) chấp thuận cho sử dụng trong điều trị các trường hợp đa u tuỷ xương tiến triển. Các nghiên cứu trên những bệnh nhân đa u tuỷ xương kháng trị liệu cho thấy, bortezomib giúp đẩy lùi bệnh một phần hoặc hoàn toàn trong 30-50% các trường hợp. 20% các trường hợp không đáp ứng bortezomib đơn thuần có thể đáp ứng với điều trị phối hợp bortezomib với dexamethason. Ở Việt Nam hiện nay, chi phí điều trị bệnh đa u tủy bằng thuốc Velcade ngoại nhập rất đắt tiền. Vì vậy, việc nghiên cứu tổng hợp bortezomib làm nguyên liệu bào chế thuốc điều trị bệnh ung thư ở Việt Nam để giảm chi phí cho bệnh nhân là rất cần thiết. Việc nghiên cứu tổng hợp bortezomib làm nguyên liệu bào chế thuốc điều trị bệnh đa u tuỷ xương tại Việt Nam có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao.

Nhằm xây dựng được quy trình tổng hợp và tinh chế bortezomib quy mô 10g/mẻ đạt tiêu chuẩn cơ sở với mức chất lượng tương đương sản phẩm nước ngoài và 50g sản phẩm bortezomib đạt tiêu chuẩn cơ sở, nhóm nghiên cứu thuộc Viện Hóa Học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam do TS. Trần Thị Ý Nhi đứng đầu đã tiến hành đề tài: “Nghiên cứu quy trình tổng hợp bortezomib (Velcade) làm thuốc điều trị bệnh đa u tuỷ xương”.

Sau một thời gian triển khai thực hiện, Đề tài đã hoàn thành các mục tiêu đề ra bao gồm:

- Đã nghiên cứu quy trình tổng hợp bortezomib quy mô 10 g/mẻ với hiệu suất quy trình đạt 46%.

- Đã nghiên cứu quy trình tinh chế bortezomib quy mô 10 g/mẻ. Hiệu suất tinh chế đạt 76%.

- Đã tổng hợp được 50 g bortezomib đạt tiêu chuẩn cơ sở.

- Đã xác định độc tính cấp bortezomib là LD50 = 18,3451 mg/kg.

- Đã xác định độc tính bán trường diễn của bortezomib. Bortezomib ở liều 144 mg/kg thể trọng có ảnh hưởng đến sự gia tăng trọng lượng chuột, giảm SLHC, tăng SLBC, tăng GOT và GPT trong máu so với đối chứng (P < 0,05). Tuy nhiên khi phân tích giải phẫu mô gan và thậ các cơ quan này ở cả hai lô thí nghiệm.

- Đã nghiên cứu độ ổn định của sản phẩm bortezomib theo phương pháp lão hóa cấp tốc. Kết quả nghiên cứu độ ổn định trong điều kiện lão hóa cấp tốc của nguyên liệu bortezomib được tổng hợp tại phòng Hóa Dược (Viện Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) cho thấy chất lượng của lô sản phẩm đạt yêu cầu các chỉ tiêu đã thử theo tiêu chuẩn cơ sở, chế phẩm ổn định sau 6 tháng bảo quản và theo dõi ở điều kiện lão hóa cấp tốc tương đương độ ổn định ở điều kiện nhiệt độ thường 25^oC và độ ẩm 75% trong 24 tháng.

Đề tài đóng góp thêm tri thức và quy trình công nghệ mới theo các định hướng phát triển của công nghiệp Hóa Dược Việt Nam như đã vạch ra trong Chương trình trọng điểm quốc gia về phát triển công nghiệp Hóa Dược đến năm 2020 của Thủ Tướng Chính Phủ. Giúp các cán bộ khoa học có cơ hội tích lũy kinh nghiệm vận dụng các kiến thức khoa học cơ bản vào thực hiện một nhiệm vụ khoa học công nghệ cụ thể của đời sống đem lại lợi ích thiết thực cho đất nước.

 Việc sản xuất được Bortezomib tại Việt Nam sẽ mở ra cơ hội cho người bệnh được sử dụng các sản phẩm thuốc generic với giá thành hợp lý.

Có thể tìm đọc toàn văn Báo cáo kết quả nghiên cứu của Đề tài (Mã số 16941/2019) tại Cục Thông tin khoa học và công nghệ quốc gia.

P.T.T (NASATI)