Trong thời gian một vài thập kỷ gần đây, do các hoạt động phát triển mạnh mẽ và thay đổi mục đích và phương thức sử dụng đất (SDĐ) trong các lưu vực sông (LVS). Ví dụ chuyển từ đất rừng sang đất trồng cây công nghiệp hoặc canh tác nông nghiệp, mất rừng do xây dựng đập hoặc khai khoáng, gia tăng phá rừng và cháy rừng do người dân khó khăn phải đi đến những vùng mới đốt rẫy v.v… đã làm cho các vùng rừng đầu nguồn có dấu hiệu thoái hóa rất nhanh; chức năng bảo vệ, lưu giữ và điều hòa nguồn nước của hệ sinh thái rừng và thảm thực vật bị suy giảm nghiêm trọng. Cộng thêm với các yếu tố quy hoạch chưa hợp lý, khí hậu, thời tiết và thiên tai ngày càng khắc nghiệt, thay đổi SDĐ đã và đang là một trong các yếu tố quyết định gây suy thoái nguồn nước (cả về số lượng và chất lượng) và trầm trọng hóa các thiên tai về nước (như lũ lụt, hạn hán, lũ quét và sạt lở đất...) trong lưu vực các sông Sê San và Srêpôk nói riêng và các LVS ở Việt Nam nói chung.

Việc mất hoặc nghèo hóa thảm thực vật và thay đổi mục đích SDĐ từ rừng nguyên sinh sang các loại hình khác đã và đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn sinh thủy và khả năng giữ nước của thảm thực vật trên lưu vực. Một số vùng rừng đầu nguồn bị suy thoái nặng, có nguy cơ xói mòn và sạt lở đất cao, làm thay đổi dòng chảy sông, dòng chảy ngầm và dòng chảy bùn cát trong cả mùa lũ và mùa kiệt, ảnh hưởng đáng kể đến các thông số tài nguyên nước (TNN) và nguồn nước trong LVS. Vì vậy, việc nghiên cứu đánh giá tác động của thay đổi SDĐ đến TNN có ý nghĩa rất quan trọng trong việc định hướng, xây dựng và thực thi quy hoạch SDĐ và phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) một cách hiệu quả và bền vững, bảo vệ và sử dụng hợp lý TNN và các tài nguyên khác.

Hiện nay trên thế giới đã có một số nghiên cứu ứng dụng nhiều phương pháp, công cụ và mô hình khác nhau để đánh giá tác động của thay đổi SDĐ đến TNN mặt cho các cấp độ khác nhau từ các vùng rừng đầu nguồn, các tiểu lưu vực của các chi lưu đến các lưu vực rộng lớn xuyên quốc gia. Ở cấp LVS, vấn đề này được thực hiện với nhiều phương pháp và công cụ khác nhau. Tuy nhiên, cho đến nay trên thế giới và trong tiểu vùng Mê Công chưa có một khung đánh giá hoàn thiện hoặc một phương pháp luận chuẩn mực cho phép đánh giá toàn diện tác động của thay đổi SDĐ đến TNN mặt.

Chính vì vậy, Đề tài “Nghiên cứu đánh giá tác động của thay đổi sử dụng đất đến tài nguyên nước lưu vực sông Se San và Serepok” thực sự mang tính cấp thiết và thực tiễn cao, góp phần giải quyết các vấn đề về phát triển và ảnh hưởng của SDĐ, thay đổi tài nguyên đất và nước ở LVS Sê San - Srêpôk, phục vụ cho công tác quản lý bền vững tài nguyên và môi trường ở một khu vực có vai trò chiến lược như Tây Nguyên.

Đề tài được thực hiện do Cơ quan chủ trì Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu phối hợp cùng Chủ nhiệm đề tài ThS. Nguyễn Văn Đại, với mục tiêu: Xây dựng được quy trình đánh giá tác động của thay đổi sử dụng đất đến tài nguyên nước mặt cho lưu vực sông; Áp dụng thử nghiệm đánh giá tác động của thay đổi sử dụng đất đến tài nguyên nước mặt cho lưu vực sông Sê San và Srêpôk; Đề xuất được các giải pháp sử dụng đất hợp lý để giảm thiểu các tác động bất lợi của thay đổi sử dụng đất đến tài nguyên nước mặt cho lưu vực sông Sê San và Srêpôk.

Đề tài đã hoàn thành việc thực hiện 7 nội dung nghiên cứu chính:

 - Nghiên cứu tổng quan các phương pháp, công cụ liên quan phục vụ cho nghiên cứu của đề tài.

- Nghiên cứu xây dựng quy trình đánh giá tác động của thay đổi sử dụng đất đến tài nguyên nước mặt.

- Xử lý và phân tích các số liệu, tài liệu và bản đồ phục vụ nghiên cứu.

- Nghiên cứu đánh giá hiện trạng và quy hoạch sử dụng đất và tài nguyên nước mặt trên lưu vực sông Sê San và Srêpôk.

 - Đánh giá tác động của thay đổi sử dụng đất đến tài nguyên nước mặt lưu vực sông Sê San và Srêpôk.

- Đề xuất các giải pháp quản lý sử dụng đất hợp lý nhằm bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên nước mặt.

- Xây dựng hướng dẫn đánh giá tác động của thay đổi sử dụng đất đến tài nguyên nước mặt cho lưu vực sông.

Có thể tìm đọc báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 15795/2019) tại Cục Thông tin KHCNQG.

Đ.T.V (NASATI)